Egypte, land der levensmoeden'?

 
'?Dit is een vreemd land. Het lijkt wel of de goden hier echt aanwezig zijn. Onze goden hebben zich al lang in hun hemel teruggetrokken. Wij kopen hun welwillendheid met brandoffers af. Maar deze goden willen meer'?. '?Keizer Hadrianus in Psyche van Paul Claes, p. 104
 

Egypte is een geschenk van de Nijl,
maar voor wie is die Nijl een geschenk geweest en geworden?
Wie heeft iets aan een dergelijk lang en smal en rechtlijnig geschenk?
Behoudens uitgedunde horden toeristen die op hun wenken bediend en van hun centen verlost worden onder het eeuwige gemompel van 'bakshish' door een wriemelende meute van handophouders in alle leeftijdscategorieën. 

Al oogt de scheiding tussen woestijn en bevloeid land messcherp, de scheiding in de geesten der mensen is er zo mogelijk nog scherper.
De oudste landbouwculturen uit het 8ste tot het 4de  Millennium aCn hadden uiteraard het grootste succes langsheen de grote stromen der aarde, waar het voedselsurplus een snelle bevolkingsgroei en een even snelle staatkundige ontwikkeling opleverde. In de Nijlvallei was deze evolutie  vruchtbaar en standvastig. Landmeetkunde en rekenkunde, tijdsbepaling, sterrenkunde en godsdienst, schrift en bouwkunde werden een noodzakelijk product van menselijke intelligentie in het regelmatig overstromende Nijldal waar de zon boven de oostelijke woestijn opkwam en altijd weer in de westelijke woestijn ten onder gaat.
Een strakke dictatuur is in de menselijke geschiedenis steeds de tweelingbroer van de Grote Werken om irrigatievormen maximaal te benutten. De afstand tussen de heerser en zijn onderdanen moet groot genoeg zijn, om het lijden van deze laatsten draaglijk, acceptabel en door god gewild te houden. Een dergelijke staatstructuur vereist een passende religie met dito bedienaars om de verschillende maatschappelijke klassen te binden en gebonden te houden. Bijaldien eist een groot voedsel- en mensensurplus steevast Grote Werken, een goelag waarop de maatschappelijke orde is gebouwd in tempels en paleizen, graven en piramiden. Ook al hadden ambachtslui, vaklui, stielkenners, schrijvers, architecten en priesters een treffelijk statuut, de handarbeiders werden met grote regelmaat gesommeerd om her en der lange maanden op te draaien voor de Grote Werken waar hun aantal voor de nodige energetische investeringen zorgden. Maar precies die strakke socio-religieuze keurslijven en dat gebrek aan dynamiek wreekt zich.
Spanningen komen en gaan in een cyclische loop der geschiedenis van Egypte als de zeven magere en de zeven vette jaren. Onderhuids groeien de tegenstellingen en stijgt de woede, die kan uitbarsten in stakingen en opstanden van wanhopige boeren die hun kinderen verkopen of opeten om zelf niet om te komen als de vloed uitblijft. Een heerser die zich dan niet kan handhaven, dient geofferd en de nieuwe dynastie belooft steevast gratis belastingsverlaging of grootse triomfen bij oorlogen tegen de vreemde vijanden van over de woestijngrenzen.
De eigen cultuur is zoals de zon het centrum van de hele wereld, alle andere culturen en volkeren moeten eer en onderdanig respect betuigen '? niet alleen op de beeldverhalen in tempels en paleizen. Nederlagen of patstellingen worden als door god gegeven overwinningen omschreven en de schone schijn van het machtig zijn tot een verpletterende kunst verheven. Millennia lang bleek iedere nieuwe heerser zich op de zelfde goddelijke oorsprong te beroepen, om de continuà?teit van de heerser voor de onderdanen aanvaardbaar te houden. Een pantheon van lokale goden diende de lokale behoeften aan een eigen identiteit te verzoenen met de alles overheersende Amon Re, de Zon zelf, en zijn mens geworden zaad: de farao.

Bijna 3000 jaar geleden verwoordde een levensmoede man dit in een klaagzang tot zijn ziel, zijn innerlijke tweeling. Je hoort hem tot vandaag nog steeds in iedere klaagzang over de andere, in iedere preek voor de ware broederschap in de moskee van Khartoum tot Kairo

Die Gedichte des 'Lebensmüden'

Lees verder »

'Das Leben der Anderen', het leven zoals het is, vandaag en morgen, voor ieder van ons. 'Das Leben der Anderen' van Florian Henckel von Donnersmarck is een typische Europese film, dus niet eendimensionaal ondanks de grijsgroene kleuren, niet rechtlijnig ondanks het beperkte verhaal. Er is weinig beweging en geen spektakel van seks, geweld en bloed. Als toeschouwer onderga je geen visuele en auditieve roetsjbaan waarna je opgelucht huiswaarts keert. Europese films lijken daarin op romans, dé Europese kunstvorm bij uitstek sinds Cervantes' Don Quijote de la Mancha. Europese films spelen zich af in het denken van de toeschouwer, beklijvender dan op het witte doek. En daarin is Henckel von Donnersmarck schitterend en beklemmend geslaagd. Zijn motief '? 'In einem System der Macht ist nichts privat'- gaat niet alleen over het leven van de anderen in het socialistische vaderland, de DDR in 1984. De anderen zijn wijzelf, het leven van de anderen is ons leven, ook vandaag en morgen. Zo blijkt uit de indringende studie die door het Tilburgse Rathenau Instituut eind januari 2007 werd opgeleverd voor een publiek debat in de Eerste Kamer van de Staten Generaal: 'Van privacyparadijs tot controlestaat? Misdaad- en terreurbestrijding in Nederland aan het begin van de 21e eeuw' http://www.rathenau.nl/ Lees verder »

Kurt Schwitters en de avant-garde
Museum Boijmans van Beuningen Rotterdam tot 28 mei 2007
Meer dan dertig jaar hebben we gezocht, geklopt en gevonden wanneer er ergens een geur van 'avant-garde' te bespeuren viel. Let wel, het bleek de avant-garde van het Interbellum, die eeuwig voorhoede zou blijven ook op het einde van de XX ste eeuw. Nooit werd ze immers  gevolgd door de massa voor wie ze het allemaal placht te doen, aan het hoofd waarvan ze zich steeds weer bleef stellen. Een perpetuum mobile in streven
We waren op de grote Malevitsj tentoonstelling In Amsterdam, bij El Lissitsky in Eindhoven, Tatlin in Tilburg, enz. In Frankrijk en Duitsland en Engeland gingen we steevast langs. We lazen hun poëzie en literatuur, we hadden met hen te doen want in onze ogen hadden velen op gruwelijke wijze geleden en hun kunstopvattingen met de dood bekocht. We bezochten Bauhaus in Weimar en Dessau en maakten foto's van Russische soldaten die aardappelen schilden en steevast hun laarzen poetsten op gammele stoelen in de achtertuin van Gropius' schoolgebouw waar de zon voor scherpe schaduwen zorgden. We struinden alle vooroorlogse huizen en wijken en restaurants af op zoek naar de sfeer en de vormen '? zelfs in roestig ijzer '? van een adembenemende generatie kunstenaars die een concept in het hoofd, een beeld voor ogen en een nalatenschap achter de hand hadden voor later.
Dat 'later' alweer een catastrofale oorlogsperiode zou betekenen, was hen toen nog vreemd, al hielden velen kop in schouder wanneer ze het lot van hun Russische avant-garde broeders en zusters begrepen hadden.
De geur van dissidentie was ons toen reeds welgevallig en we begrepen het allemaal perfect: van volksbevrijdende abstractie naar sociaal realistische agitprop. Het volk diende opgevoed te worden. En wie zich daar niet in kon vinden, diende zelf opgevoed te worden.

Ontsnapt aan de verschrikkingen van de eerste wereldoorlog was het neutrale Koninkrijk der  Nederlanden niet alleen een toevluchtsoord voor de verbannen Duitse Keizer en menig Russische edelman. Ook de Duitse intellectuele en economische elite vond de oude paadjes naar het handige handelsland snel terug.

Zo ook Kurt Schwitters die gestaag zijn netwerk van internationale contacten uitbreidde en bij de verveelde polderelite voldoende hang naar moderniteit en avant-gardistische gevoelens bespeurde.

Van hem presenteert het Museum Boijmans van Beuningen te Rotterdam met het Sprengel Museum van Hannover een boeiende catalogus en een soms leuke tentoonstelling in gammele golven van bordkartonnen platen, een dada-evenement waardig.
De lijnen tussen Schwitters en de Nederlandse avant-garde zijn duidelijk herkenbaar, die met de Duitsers en de Fransen iets minder.
http://www.boijmans.rotterdam.nl/smartsite.dws?id=2131834
website onder constructie '? met pijn aan de ogen'?
http://www.kurt-schwitters.org/
http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/414383534/in/photostream/
http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/414383529/
http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/414383533/

Het was met z'n allen vast een leuke boel wanneer het Dada circus langskwam in het kader van de veldtocht door polderland. In Nederland sluimert reeds eeuwen een masochisme wegens alles waarlijk en recht op het bordes met een polderakkoord in de kelders om straten en pleinen te vrijwaren van oproer tussen al die verschillende aanhangers van het eigen Ene en Ware Geloof . Dat vraagt om een geregelde provocatie, met de bullepees of de zweep van het woord. Passie wordt tenslotte ook hormonaal gestuurd. Provo op de Dam en het witte fietsenplan waren niet uniek. Dada had 45 jaar vroeger reeds striemend geprovoceerd.
De verontwaardiging van de Nederlandse kunstcritici over een optreden van Kurt Schwitters op 19 januari 1923 in zaal Bellevue te Amsterdam was groot. Die scène wordt in de tentoonstelling mooi geëtaleerd met de Mechanisch dansende figuur van Vilmos Huszá tegen een wand van foto's uit de zaal. Nelly van Doesburg met passend kapsel beroerde de pianotoetsen. Haar man Theo hield vurige toespraken en Schwitters dreef met kreunende en hondse verzen het publiek tot vervoering. Uiteraard creëerde dat publiek waar voor eigen geld, door zich actief te mengen in de strijd op en om het podium.

Minstens één criticus doorzag de truken van de dada-veldtocht als eigen gewin door publiek gespin waar de presentie nadien zou overlopen in representatie. We komen erbij, we zijn erbij, we waren erbij en we zijn erbij geweest en dus getekend als vertegenwoordigers van de moderniteit die eens en voor altijd komaf zal maken met de oude vormen en waarden, met de oude wormen te Naarden. Ons kent ons, zeker bij de voorhoede, al dan niet van het proletariaat'?

En toch, het voelt raar aan.
Na al die jaren, wanneer je voor jezelf kan erkennen dat je die warmte van de avant-garde zelf koesterde als een reusachtig kleinood. Enkel de ingewijden, de zieners konden het herkennen. En daar hoorde je dan zelf uiteraard bij.
Maar het zou decennia duren eer je het absolutisme van dit soort kunst kon erkennen. Er was de kleurencompositie die geen diepte toeliet, die het leven in één vlak, in één dimensie dwong. Er was de architectuur voor arbeidershuizen en de repetitieve sociale woningen waar het leven van de ratten binnen strak getekende kaders en langs voorgestippelde lijnen diende te verlopen. Proleten en procreatie dienden hun lijf en leden te voegen in de mallen van leed en lijden, zij het hygiënisch verantwoord en medisch preventief uitgebalanceerd: de robot in zijn woonmachine.

En geleidelijk aan doemde het besef op van de schrikbarende gelijkenis tussen de reclametekeningen, de grafische ontwerpen, de typografische vernieuwingen, de architectuur en decors van de totalitaire regimes die Dada en Merz tot 'entartete kunst' verklaarden.
Kurt Schwitters mag dan al een hele Merz-constructie hebben opgezet, als fok-rest van het begrip Commerz, en het zal zeker bij tijd en wijle een geweldige grap geweest zijn, de esthetiek en de beeldregie van de totalitaire communicatie loopt verbijsterend parallel aan die van de avant-garde.

Het machtsdenken van bedrijven, scholen, legers en staten blijkt uniform:
'?Ich trage gern und mit groà?er Begeisterung vor.'?
'?Merz ist Kunst und Nichtkunst!'?
'?Merz is consequent. Merz cultiveert de onzin. Merz bouwt uit scherven het nieuwe op. Merz ontwikkelt de voorstudies voor gemeenschappelijke schepping van de wereld. Merz ontgift. Merz is Kurt Schwitters'?.

 

 

 
 

Lucebert '? Schilder Dichter Fotograaf '? Stedelijk Museum Schiedam
tot 3 juni 2007

een bezoek was me aangeraden door een dierbare die ooit taal onderwees
en nu in een rolstoel tochten onderneemt naar herinneringen
van klank en woord en beeld van toen hij nog niet gekluisterd zat
in de kortsluitingen van zenuwbanen die zijn spieren bedienen
en stormen veroorzaken in zijn hoofd en zijn blikveld doorkruisen
door gescleroseerde myelinescheden als het kraken van een witte roos 
in oude olieverf op canvas van johannes vermeer die hij zozeer waardeert.
myeline kan ook helpen bij het glijden in de intimiteit van een schede
zoals een slagersmes dat smeekt om vet na het afwassen van het bloed
eens de arbeid is verricht en het leed geleden wanneer de beul zich afkeert
van zijn werk op de fenomenale schilderwerken ‘de ketters I-V’ die lucebert
in één ruk moet hebben volbracht in 1981 toen antonio tejero molina
als een komische ‘teniente coronel de la guardia civil’ met snor en tricornio
op 23 februari van dat jaar zijn pistool stond te zwaaien op het rostrum
van de cortes te madrid en adolfo suarez de enige was die rechtop
bleef zitten wachten op de tussenkomst van el rey die ook begrepen had
dat heimwee naar vroeger toen alles anders en beter was spanje
al die eeuwen in de versukkeling had gedreven, gesmoord in het vele bloed
en de schrale wind die de meseta eeuwenlang verdort en verblindt.

het was een verademing om doorheen verdiepingenhoog torenend
beeld- en schrijfwerk in het stedelijk museum van schiedam
waar je binnendringt als doorheen een wond die gapend wordt gehouden
de stem te horen van de meester die mij zei wanneer ik binnentrad:

hoe ontnuchterd zou hij nu zijn
nog steeds is de arbeidende klasse ook voetvolk
dat uit solidariteit met elke macht
opstandigen martelt en vrijheid ontkracht

en wat later zag ik die fameuze ketters op een rij gemijterd tobben
bij hun beschadigde beulen die hun eigen ellende schouwden
in het lijf dat zij martelden voor het hoger doel, de heerschappij
van de ene en de ware als een van kleuren bloedende herinnering
aan ‘las meninas’ en de infante maria margarita van velazquez naar picasso
of aan ’los desastres de la guerra’ van francisco de goya

waarop een zon die niet befloerst maar omfloerst
een zon gekneed in de trog der kennis
alle hoop en verwachting brandschatten kon
tot in het merg en de botten van de mens
en van jouw god en van elke andere god

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/406999409/

 

en wanneer ik de heren van de partij
geschilderd zag zetelen op de bank
in de datsja bij gorki waar hij bekwam
van het heersende denken over macht
zodat hij ook bij lucebert de fysionomie had
van een kater die kaal was geworden en dol
met snorremans die nog oefent voor zijn rol
van populaire boerenslimmerik komisch
loensend naast de ouwe baas op de bank
dan begreep ik dat lucebert zoals ieder
groot kunstenaar doorheen de gordijnen
het script en de regie had begrepen
zoals de reeksen lichtdrukmalen uit
zijn reizen en verblijven in
de arbeidersparadijzen beklijven.

 

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/409028616/
oh herman gorter – groot dichter- je beweerde:
‘maar zo zeker als daarbuiten de zon de
wereld befloerst, heb ik ‘t geluk gevonden’
dus met je tennisracket als was het een rode roos
rende je in ouderdom nog vurig
tot aan de rand van twee werelden
en je hield stand nog net voor het net aan de afgrond
waarin later alle hoop voorgoed verdween

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/409077912/
http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/409077916/
herman gorter op een eerste mei in de jaren tachtig

op de foto een kale westfriese kop
een in de moerasdelta verdwaald faraohoofd
boven een bontkraagje waarvan men toen
fluisterde: dat was eens het kraagje van de tsaar
omdat in opdracht van lenin en ten behoeve
van de partij onze dichter hier zou scharrelen
in de kroonjuwelen maar zoals hij staart over
ons en alles uit zo hunkerend kijkt nooit
een sjacheraar uit naar de toekomst der eeuwigheid

hij zong ‘ik kan niet denken dat het samenwerken
komt, dat de arbeidende klassen
zich samensmelten tot één macht, of nevel
wolkt om mijn voorhoofd van een dronken geestdrift’
hoe ontnuchterd zou hij nu zijn
nog steeds is de arbeidende klasse ook voetvolk
dat uit solidariteit met elke macht
opstandigen martelt en vrijheid ontkracht

mèt hem hebben wij het leven lief maar zijn zeer beminde
de geschiedenis heeft deze dichter zeer ontluisterd
en ons heeft zij haast afgeschreven tot neerslag
van wat stralend roet en nietig sterrestof

in vervoering en troostrijk dichtte hij nog:
‘de arbeiders dringen zich aan den trog
der kennis, en eten ze, ach zo graag ’
maar ach en wee hoe smal of breedgeschouderd
was deze begeerte: meet die af aan oorlogsgraven
aan de troosteloze morrende arbeidersheerschappij
of aan wat elders onder grote dreiging
min of meer welverzorgd als volk voortknort
oh herman gorter – groot dichter- je beweerde:
‘maar zo zeker als daarbuiten de zon de
wereld befloerst, heb ik ‘t geluk gevonden’
dus met je tennisracket als was het een rode roos
rende je in ouderdom nog vurig
tot aan de rand van twee werelden
en je hield stand nog net voor het net aan de afgrond
waarin later alle hoop voorgoed verdween

waarop een zon die niet befloerst maar omfloerst
een zon gekneed in de trog der kennis
alle hoop en verwachting brandschatten kon
tot in het merg en de botten van de mens
en van jouw god en van elke andere god

uit: troost de hysterische robot, 1989

 

er is een grote norse neger
er is een grote norse neger in mij neergedaald
die van binnen dingen doet die niemand ziet
ook ik niet want donker is het daar en zwart

maar ik weet zeker hij bestudeert er
aard en struktuur van heel mijn blanke almacht

hij morrelt eerst aan halfvermolmde kasten
dan voel ik splinters schieten door mijn schouder
nu leest hij oude formulieren dit is het lastigst
te veel slaven trok ik af van de belasting

uit: val voor vliegengod, 1959

Lucebert, Verzamelde Gedichten, De Bezige Bij 2002

Lucebert Schilder Dichter Fotograaf, BnM uitgevers Nijmegen – Stedelijk Museum Schiedam, 28/01 – 03/06/2007 – Museum Danubiana, Bratislava 17/06 – 02/09/2007

August August, August van Pavel Kohout door de Paardenkathedraal
in een regie van Dirk Tanghe.
August August, August is de naam, de voornaam en het beroep van de hoofdrolspeler in dit theaterstuk van Pavel Kohout uit 1967, de vooravond van de Praagse Lente. De Antwerpse KNS, toen nog in de Bourla schouwburg, voerde het in 1970 in vertaling van Michel Oukhov op. In een regie van Walter Tillemans wou Luc Philips zijn clownsdroom realiseren: zoals de directeur van het circus de acht witte Lippizaners 'frizieren'.
Vanaf 1981 – ten tijde van de Poolse Lente en de staat van beleg tegen de vakbeweging Solidarnosc '? speelde het alweer twee seizoenen lang met veel succes in het Antwerpse Raamtheater '? opnieuw met Walter Tillemans als regisseur.
Nu al die lentes reeds lang voorbij zijn, brengt Dirk Tanghe voor de tiende verjaardag van de Paardenkathedraal uit Utrecht opnieuw Kohouts 'August'.
Ditmaal eerder in de winter van een geglobaliseerde wereld.
Waar het August-toneel destijds naadloos spoorde in de sfeer van opstandige bevrijding en solidariteit '? minstens in de eigen verbeelding – tegen een duidelijk omschreven regime van politieke onderdrukking, zijn we in 2007 een eind verder. Een theatrale ode aan de kleine man met grote dromen hoeft vandaag niet langer op makkelijk succes te hopen.
In de hiërarchie van een circus is een clown nog minder dan een paardenknecht. Haalt zo'n August het in zijn hoofd om het paardendressuurnummer over te overnemen van de directeur, dan mag de stalmeester dit soort onmatige dromen graag eigenhandig aan flarden slaan. Maar de circusdirecteur denkt aan de kassa. Het publiek herkent zich graag in een August, zeker als die ook droomt van glamour en glitter. Dus mag August voor één keer de illusie koesteren zelf directeur te worden…op voorwaarden, uiteraard. Clownesk, ontroerend, hilarisch komt de hele Augustenfamilie die vooruit wil in het circusleven steeds dichter bij het intens verlangde doel: de acht witte Lippizaners dresseren. In de circuspiste staat August klaar om zijn rol als directeur op zich te nemen, bijgestaan door vrouw en kind.
Maar als de ware dressuur begint, wordt hun droom ruw verscheurd.

Pavel Kohout (1928) is in Tsjechië een controversieel auteur. Hij werkte vanaf 1949 als actief Stalinist op de Tsjecho-Slowaakse ambassade te Moskou. Nadien was hij in Praag publicist, theater- en filmregisseur en radioreporter. Met '?Septembernachten'? (1955) brak hij als theaterauteur door. Tot aan het opbreken van de Praagse Lente door de Russische tanks in 1968 was Kohout de meest gespeelde auteur in Tsjecho-Slowakije. Hij groeide nadien uit tot één van de scherpste critici van het communisme. Samen met de latere president Vaclav Havel was Kohout één van de opstellers van het mensenrechtenmanifest Charta 77. Hij vloog uit de partij, kreeg publicatieverbod en werd in 1978 verbannen naar Wenen.
Zelf schreef hij over zijn August August, August: '?Ik heb een spel over de onbreekbare kracht van de menselijke droom geschreven. Of eerder een spel over het feit dat een grote, echte droom, een groot, echt verlangen alleen maar vernietigd kan worden door hem, die hem gedroomd heeft, te vernietigen. Dit is een kleine, clowneske allegorie op het noodlot van de creatieve mens. Ik had nooit gedacht dat het een jaar later een allegorie zou zijn op het noodlot van mijn land en mijn partij. In de circuspiste en in het leven zijn de 'Augusten' eeuwig. Sterven zij, dan is dat alleen maar om meteen weer uit de dood op te staan.'?

Dirk Tanghe heeft in Kohouts August precies dat universeel menselijke van alle tijden en plaatsen herkend: “De wereld gaat vergaan, films gaan opgebrand worden, boeken worden niet meer gelezen, beelden worden kapotgeslagen, zeeën overspoelen het land, maar als er één mens op de wereld zal blijven bestaan dan is het de homo ludens. Die mens zal gaan spelen, want de mens is een speels diertje. Gelukkig verandert niet iedereen van kleine kwispelende hond tot uitgemergelde, slappe lul die op zijn sloffen naar de televisie kijkt. De homo ludens gaat altijd door en zal zich uiten in een levende vertelling voor een zaal. Het doven van de lichten, het openschuiven van het rode gordijntje, dat is het pure, warmbloedige, hartstochtelijke, warmebakkerstheater dat altijd zal blijven bestaan.”

Die spelende, nieuwsgierige mens is in wezen subversief, altijd en overal. Democratie is ondenkbaar zonder de wensdromen dat wij het beter weten en kunnen dan de circusdirecteur, de heersers en machthebbers boven ons. Het naà?eve, banale, domme en lachwekkende '? al dan niet gespeeld '? is een essentiële vernieuwende kracht in het spanningsveld met het geraffineerde, gecultiveerde, machtige en productieve van een circusdirecteur en zijn stalmeesters. Varkensdrijvers leiden ons naar de slachtbank met een plank voor onze kop. Zo wordt ons de illusie gepresenteerd dat er geen uitweg meer is in een wereld waar iedereen als vee ten dienste staat van het geglobaliseerde kapitaal dat heen en weer flitst naar stallen met nog grotere winstmarges. De Augusten onder ons springen op en zien een alternatief aan de andere kant van de plank voor onze kop!

De Warande Turnhout, zaterdag 17 april 20.15 uur  – Causerie 19.15 uur.

 

Voor wie geilt op Roma als kunststad is het Barberini museum een boeiende tip, zeker wanneer het ooit gerestaureerd zal zijn, wegens nu nog veel zalen gesloten.
De mooiste stukken hangen bij elkaar in één kabinet met een fenomenaal plafond.
Dé verrassing voor mij was een niet al te groot schilderij van Guido Cagnazzi, La Maddalena Svenuta waarover omzeggens nergens informatie te vinden was, noch in de Museumshop, noch op internet.
http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/355924955/
Zelden een barok schilderij gezien dat zo'n erotische intensiteit uitstraalt, al is de Maddelena in katzwijm wellicht niet bedoeld als het resultaat van een genotsvolle illusie.
Maar het lijkt er onmiskenbaar op.

Er hangt ook Caravaggio's versie van Judith die Holofernes onthoofdt.
http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/355924953/

Duidelijk gemaakt vanuit het mannelijke standpunt, wat het boek Judith van de Bijbel er ook over moge beweren. Caravaggio’s Judith lijkt hier wel een ‘nine to five’- job te volvoeren, met de nodige tegenzin en afstandelijkheid.

Ik kende de versie van Artemisia Gentileschi, de beroemdste vrouwelijke barokschilder, uit Capodimonte te Napels. Rauw en blauw en deskundig slacht zij de generaal die haar begeerd en/of beheerd heeft.
http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/355924947/in/photostream/

Haar ‘Judith in actie’  '? en wellicht meer nog die in het Uffizi te Firenze waar de weerstand van de doorzopen en bevredigde Holofernes nog niet helemaal gebroken lijkt '? is veel meer geëngageerd in haar slachtwerk.

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/355924943/in/photostream/

Na het hak- en snijwerk spoeden Judith en haar meid zich in het halfduister weg naar de bevende en biddende Joden in de door Holofernes’ troepen belegerde stad Bethulia.

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/355924950/in/photostream/

Deze beide onthoofdingen van Holofernes werden vanuit een vrouwelijk standpunt benaderd. Artemisia heeft hier een diep doorvoelde ervaring weergegeven. Van haar is geweten dat zij als tiener zelf door haar schildermeester verkracht werd.
http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/355924952/in/photostream/

Judith Herzber, Winters Bethulië

De bomen zo geschikt om wandelend gedachten in te hangen
waren vanochtend uitgeknipt en op een schoon wit vel geplakt.
Ik kan de vorm van sommige wel dromen en wist zo
waar ik was; het struikgewas werd opgelicht door sneeuw
alsof het zomer was. De zon scheen maar te laag het was zo wit
en ik zo rood van binnen en ook vol rook, een mist
om mijn bedoeling te verhullen. Mijn voetstappen de eerste
in de verse sneeuw als van een stroper of een overloper.
Ik ben Judith en heb net Holofernes’ nek gezoend
en heel gelaten, ik doe niet meer mee.

Ook Goya heeft zich in Judith en Holofernes vastgebeten:

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/356762862/

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/356762864/

Een prachtige symbolistische variant van Franz von Stuck, nog voor de daad.

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/356762865/in/photostream/

Bartolomeo Manfredi’s gedreven Judith:

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/356762866/in/photostream/

En hoe Gustav Klimt haar superieure tevredenheid nadien heeft vereeuwigd:

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/356762867/in/photostream/

Jorge Semprun heeft de Judith-Holofernes schilderij  van Artemesia Gentileschi verwerkt in een prachtig verhaal waarmee hij een afscheid schrijft van de Spaanse burgeroorlog:
‘Twintig jaar en een dag’
http://www.janvanduppen.be/?p=141
 

René Magritte '? Léon Spilliaert '? Henri Moore

Het is een fascinerende ervaring om de eye- opener van Roberto Calasso in 'De literatuur en de goden' steeds vaker te herkennen op de meest onverwachte '? maar ook verborgen op zeer verwachte '? plaatsen. Calasso herkent de invloed van Lautréamont – Isidore Ducase met zijn Chants de Maldoror op de literatuur van de XIX de eeuw en illustreert dit aan de hand van Stéphane Mallarmé: ' Si les dieux ne font rien d'inconvenant, c'est alors qu'ils ne sont plus dieux du tout. '. Calasso trekt de parallel met de mythologische teksten uit het Sanskriet die zich bekennen tot een vergelijkbare interpretatie van de wereld: goden en drogbeelden verdringen elkaar op het podium met gelijke rechten. Geen enkele theologische macht is nog in staat ze in de hand te houden en de orde te bewaren.
Een ongemakkelijke waarheid, een ongemakkelijke werkelijkheid, de werkelijkheid achter de werkelijkheid. Kortom 'Niets is wat het lijkt', of met Ovidius:  Nil homini certum – Niets is voor een mens zeker.

René Magritte (1889 '? 1967) Boijmans Van Beuningen Rotterdam
Bijna veertig jaar na zijn grote retrospectieve presentatie in Museum Boijmans Van Beuningen (1967) loopt een nieuwe tentoonstelling 'Voici Magritte' met voor het eerst enkele belangrijke schilderijen samen met een keuze uit zijn werken op papier: tot 3 december 2006.
Op de tentoonstelling wordt veel aandacht besteed aan Magrittes collagetechnieken waarbij deze geà?nterpreteerd worden als de aankondiging '?van een radicale scheuring in de wijze van voorstellen, vergelijkbaar met grootse veranderingen in de muziekgeschiedenis zoals bijvoorbeeld bij Strawinsky. '?
Merkwaardig was de coverillustratie van Magritte voor 'Chants de Maldoror' van diezelfde Isidore Ducasse: een boomstam in de vorm van een vrouwenlichaam dat herleid werd tot voor velen primordiale geslachtskenmerken. Spijtig is dan wel dat belangrijk werk van Isidore Ducasse '? le comte de Lautréaumont wel in het bezit is van Boijmans '? Van Beuningen maar niet te zien is tijdens 'Voici Magritte', hoewel de website de bezoeker attent maakt op deze buitenkans naast een en ander van Salvador Dali. http://www.maldoror.org/ – http://www.dali-ducasse.com/.

 

Léon Spilliaert (1881 '? 1946) Koninklijke Musea voor Schone Kunsten Brussel

De schitterende tentoonstelling 'Léon Spilliaert, een vrije geest' in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België was ook een eye-opener, maar dit keer van een absoluut topniveau: schitterende presentatie van een ongelooflijke reeks meesterwerken met een boeiende audiogids en een beklijvende inleiding, waar Spilliaert door Maeterlinck getypeerd wordt als de schilder van de werkelijkheid achter de werkelijkheid en waar ook hier Isidore Ducasse met zijn 'Chants de Maldoror' op de proppen komt. De catalogus bij Ludion is een prachtboek waar op een heel andere manier over het werk en de persoon van Spilliaert wordt geschreven dan 'als wees tussen de stoel van het symbolisme en het expressionisme gevallen'.
Spilliaert hoort helemaal niet thuis tussen die kunststromingen, hij is die stoelen ver overstegen. Hij is er namelijk in geslaagd die andere werkelijkheid te vatten, ongemakkelijk, dat wel, maar met een grote integriteit en een fenomenaal respect voor de ander. De nacht gaf hem de kans te zien waarvoor overdag onze ogen door het licht verblind worden. Zijn zelfportretten in spiegelbeelden boden hem en vandaag ons een blik in de ziel van de ander.
Of zoals Roberto Calasso het omschreef: '?In Mallarmés appartement bevond zich een Venetiaanse spiegel, een soort talisman. Daarin voelde hij zich wegzinken gedurende het proces dat hem 'de Duisternis in had gesleept, wanhopig en eindeloos'. De spiegel weerkaatste inmiddels niet langer diegene die erin keek en zijn spiegelbeeld bestudeerde.'?(p.82) '?Achter de wankele coulissen van wat zich ' werkelijkheid ' laat noemen, komen de stemmen in opstand. Als niemand naar ze luistert, maken ze zich meester van de kleren van de eerste de beste die langskomt en bestormen ze het toneel, met alle desastreuze gevolgen vandien. Wat geen gehoor vindt, is per definitie gewelddadig.'?(p.131) '? Als kennis niet wordt ontdekt maar verzonnen (Nietzsche), houdt dat in dat de verbeelding daar een belangrijke rol bij speelt. Nietzsche durft zelfs te beweren dat het intellect juist in het verbeelden zijn voornaamste vermogens ontplooit.('?) Met één klap kende Nietzsche de kunst een hoofdrol toe bij het doorgeven van kennis. Kennis en verbeelding waren niet langer tegenstanders maar bondgenoten.'?(p.133) http://www.expo-spilliaert.be
Laat ons ziende blind zijn! Ons voelen, ons ruiken, ons horen, ons denken zal er wel bij varen. Laat ons elkaar in de blinde ogen kijken,  zodat ieder van jullie ook zichzelf kan zien,  wanneer je de oogleden sluit,  een negatief beeld tegen een bloedige achtergrond,
van al wie voor ons kwam en al wie na ons zal zijn.

 
Henri Moore ( 1898 '? 1986) Kunsthal Rotterdam

'Sculptuur en architectuur' staat voor een boeiende verzameling werken die voor altijd onze herinnering bewonen wegens eens gezien, blijvend aanwezig in je denken. Van reeds lang geleden in het Krà?ller Müller '? 'Upright Motives' – het Middelheim Openluchtmuseum '? ‘Koning en Koningin’ '? en 'Vrouw omhuld op trappen' in het KMSK te Brussel – staat zijn vormenspel op ons netvlies gebrand. Moore zelf heeft ooit gezegd: '?De wereld van de vormen leren we kennen door ons eigen lichaam. Van de borst van onze moeder, van onze botten, van het in botsing komen met dingen leren we wat zacht en hard is.'?
Een merkwaardige ervaring krijg je dan in de Kunsthal wanneer duidelijk wordt waar die vormen vandaan komen en waar Henri Moore vertrokken is met zijn fameuze 'liggende vrouwen' tot gebroken vormen waar onze blik doorheen kan draaien en ons denken in kan wonen. Veel van Moores werk na de tweede wereldoorlog is herkenbaar in zijn bijna mythische schetsen van de schuilkelders in de Londense Metro tijdens de Blitzkrieg, waar tienduizenden mensen, anoniem in dekens gehuld liggen en wachten en midden deze eindeloze kudde schuilende vluchtelingen relaties te lezen zijn in gebroken vormen.
'?Voor een beeldhouwer in onze tijd is het belangrijkste probleem de ruimte. Vorm en ruimte horen niet alleen bij elkaar, ze zijn in wezen één. Zonder vorm geen bewustzijn van de ruimte.'? Dat geldt zeker ook voor zijn Rotterdams bakstenen 'Wall Relief' uit 1955 bij strijkend zonlicht op het Weena.  De dvd 'The Art of Henri Moore’ uit 2004 bij Illuminations biedt een uur lang een betoverende blik in het werk en het denken van de meester van de menselijke vormen.
In het oude Griekenland werd het rituele brons voorzien van de griffioen met zijn machtige open snavel en flitsende tong, maar ook van de leeuw of de stier.
In het Dorische Griekenland nam dat vaatwerk één enkele overheersende vorm aan: de drievoet, die het oplichten van een nieuwe bloeiperiode aangeeft.
Maar daarna verdween de drievoet voorgoed, verdrongen door een andere vorm:
die van de menselijke gestalte!
http://www.kunsthal.nl/agenda.html – tot 28 januari 2007