Wat doen we met vetzucht?
11 / 01 / 2011

?Wetenschappelijke paradigma?s zijn nooit makkelijk aan te vechten, zelfs niet als ze onder het gewicht van de bewijzen voor het tegendeel beginnen te bezwijken. Er zijn maar weinig wetenschappers die nog terugblikken om te weten waar zij en hun paradigma?s mogelijk hebben gedwaald; ze zijn meer opgeleid om weer verder te gaan, om nog meer wetenschap te beoefenen teneinde ons arsenaal aan kennis verder te vergroten, op te lappen en te behouden wat er van de huidige consensus in stand kan worden gehouden totdat het volgende belangwekkende idee zich aandient. Reken er dus maar niet op dat er een wetenschappelijke Alexandr Solzjenitsin opduikt die het hele vetparadigma te kijk zet als en historische ramp.? Michael Pollan – ?Manifest van een eter?.

Welvaartsziekten en kansarmen

Vetzucht heet in Nederland binnenkort de eigen verantwoordelijkheid van de burgers. Het gedoogkabinet van liberalen en christendemocraten (en Wilders? PVV) wil 100 miljoen Euro bezuinigen op de ?levensstijl-interventie-programma?s?.
Minister van Welzijn Jo Van Deurzen trekt daarentegen ??n (!) miljoen Euro uit om Vlaanderen massaal aan te zetten tot vermageren.
Dat ernstig overgewicht na de VS, Engeland, Polynesi? en China nu ook in Nederland en Belgi? vooral bij jongeren een meer dan zorgelijke omvang heeft bereikt ,wordt door niemand nog ontkend.

Dat dit op korte en lange termijn voor die obese kinderen en volwassenen grote gezondheidsproblemen kan opleveren evenmin. Maar de hamvraag blijft wat en hoe met dit soort ?welvaartsziekten? en moet de overheid ?kansarmen? hiertegen beschermen.

Verleidelijke oplossingen

Er bestaat een verleidelijke simpele oplossing: overgewicht is het gevolg van teveel energierijke voeding en een gebrek aan beweging. Vet bevat de meeste calorie?n en dus is de oplossing minder vet eten en meer bewegen. Wie niet horen wil, moet dan maar voelen, en dus pleiten verlichte gezondheidsideologen voor een calorie-, vet- of suikertaks, al dan niet gepaard aan stappentellers, gesubsidieerd fruit en margarine met OCMW-cheques.

Een beetje zoals in een varkens- of kippenkwekerij. Ieder pondje gaat door het mondje en bij reductie van de intake kan de kiesveestapel wellicht gezonder gemanaged worden.
Het heeft iets van ?All animals are equal but some are more equal than others? in ?Animal Farm? van George Orwell en zal dezelfde problemen geven met opstandig en kopschuw kiesvee.

Er bestaan verleidelijke maar ingewikkelde oplossingen zoals maagbanden, maagverkleiningen of nog meer verfijnde vormen van bariatrische chirurgie. Vanaf een bepaalde Body Mass Index (kg/m2) zal de ziekteverzekering solidair de kosten dragen wegens de dwingende strijd tegen de alom geciteerde kansarmoede. Dit morbide overgewicht (BMI>30) komt meer voor bij mensen die hun eetcultuur uit tv-reclame distilleren.

Dure mutilerende heelkunde blijkt op langere termijn – behalve voor de medische stand inclusief snijdende disciplines – weinig soelaas te bieden en door- of overeten te worden.

Voedselraffinage en chronische therapie?n?

Maar laten we wel wezen. Gezien de omvang van het probleem, gezien het uitdijende effect over de hele ge?ndustrialiseerde wereld kan dit ziekmakende overgewicht onmogelijk het gevolg zijn van ??n enkele boosdoener: een virale besmetting, een erfelijke aandoening, ongezonde vetten, slechte suikers, bewegingstekort, eenzaamheid, stress en jachtige maaltijden of de godganse dag orale bevrediging zoeken bij slurpen en grazen in het aanschijn van tv-programma?s.
Bijgevolg zal nooit een wondermiddel gevonden worden, wat ook de farmaceuten en de voedingsindustrie telkens weer opnieuw beloven.

Omdat er heel veel meer geld omgaat in de bewerking van voedingsmiddelen dan in het kweken en telen van voedsel zitten enorme winsten versleuteld in de raffinage van geproduceerd voedsel. Evenzo in therapeutische strategie?n voor chronische ziekten die in de VS tot driekwart van alle uitgaven voor gezondheidszorg kosten.

Nochtans gaat precies het ?westers voedingspatroon? met vooral geraffineerde koolhydraten, gemodificeerd vet en eiwit, toegevoegde vetten, zoetstoffen, smaakversterkers en bewaarmiddelen en daarbij weinig groenten, fruit en volkorengranen gepaard met overgewicht, diabetes, hart- en vaatziekten en sommigen vormen van kanker.
Ook in culturen waar dit eetpatroon nog maar zeer recent werd overgenomen zoals op de Polynesische eilanden.

?maken omnivoren zwaar en ziek

Bevolkingsgroepen met traditionele voedingspatronen blijken anderzijds zowat immuun voor deze chronische ziekteprocessen. Mensen zijn immers uitgesproken alleseters. Het menselijke ras werd in de loop van de evolutie geselecteerd als zeer flexibele omnivoren die zich gezond kunnen handhaven met een voedingspatroon van overwegend dierlijke vetten zoals bij nog niet verleide Eskimo?s. Maar ook met een dieet van koolhydraten zoals ma?s en bonen bij Middenamerikaanse indianen blijven mensen overwegend gezond net zoals met een extreem eiwitrijk dieet – runderbloed, vlees en melk – bij nomadische Masai.
Er is dus niet ??n ideaal menselijke voedingspatroon.
Er is wel ??n voor alle mensen ziekmakend voedingspatroon dat samengaat met ?welvaart ziekten? en overgewicht dat de voorbije halve eeuw wetenschappelijk en commercieel gepromoot werd.

De Amerikaanse journalist en filosoof Michael Pollan schreef hierover in ?Een pleidooi voor echt eten. Manifest van een eter? dat we de leer van het nutritionisme de baas moeten worden en ontsnappen aan dat westerse voedingspatroon: ?De voedingsindustrie heeft theorie?n nodig opdat ze specifieke, bewerkte voedingsmiddelen kan herprofileren; een nieuwe theorie betekent een nieuwe lijn van producten, wat de industrie de mogelijkheid biedt om weer een nieuwe draai aan het westerse voedingspatroon te geven in plaats van een radicale verandering in haar bedrijfsmodel aan te brengen.?

Naar analogie met de tabaksindustrie?

En toch is er naar mijn mening in deze hoop glorend. Het immense leed van vetvermijdende vetzuchtigen kan een beloftevol thema worden voor advocaten, pati?ntenverenigingen, verzekeraars en ziekenfondsen. De intussen onbeheersbare kosten van de obesitasepidemie met cholesterolverlagende maatregelen en vetvermijdende di?ten kunnen wellicht gerecupereerd worden bij de voedingsindustrie en haar medisch-nutritionistische huurlingen.

Iets gelijkaardig heeft zich enkele decennia geleden voorgedaan bij de Amerikaanse tabaksindustrie. Toen kregen Amerikaanse rechters ook de bewijzen boven gespit waaruit bleek dat de eigen studies reeds lang het verband hadden aangetoond tussen roken en allerlei verslavingsgesels.

Naar analogie zou het niet verbazen dat wetenschappelijke argumenten reeds jaren in de la gehouden worden bij gesponsord wetenschappelijk onderzoek in de farmaceutische en nutritionistische sectoren: tegen de cholesterolhypothese en ten nadele van veel zogenaamde voedingsmiddelenverbeteraars die later zelfs kankerverwekkend of hormonaal actief bleken te werken, tegen de vethypothese ? vetarm voedsel is gezonder en vermijdt overgewicht.

De tips: ?eet echt eten, niet te veel, vooral planten?

In zijn ?Echt eten, een handleiding? geeft Michael Pollan 64 tips die samen te vatten zijn in ?eet echt eten, niet te veel, vooral planten? en eet niet in je eentje!

?Eet niets wat uw overgrootmoeder niet als voedsel zou herkennen. Eet niets wat niet rotten kan. Mijd voedingsmiddelen die ingredi?nten bevatten die a) onbekend, b) niet uit te spreken, c) meer dan vijf in getal zijn, of die d) fructoserijke ma?sstroop bevatten. Mijd voedingsproducten die goed voor de gezondheid beweren te zijn. De Amerikaanse Hartstichting verleent momenteel – tegen vergoeding – haar offici?le goedkeuring aan producten als Lucky Charms, Cocoa Pufffs en TRix-ontbijtgranen, Yoo-ho lite-chocoladedrank en Healthy Choice?s Premium Caramel Swirl Ice Cream Sandwich en dat op een moment waarop wetenschappers tot het inzicht beginnen te komen dat suiker in de voeding waarschijnlijk een belangrijkere rol bij het krijgen van hartaandoeningen speelt dan vet.?

Heel wat van Pollans tips zijn zeer inspirerend: mijd voedingsproducten die pretenderen dat ze gezond zijn, ook die met ?light – vetarm – nul procent vet? op de verpakking, die in televisiereclames aangeprezen worden, die pretenderen iets te zijn wat ze niet zijn (imitatieboter, – kaas, – room, – vet, – vlees op basis van soja, kunstmatige zoetstoffen), richt een moestuin in of een bloembak, behandel vlees als smaakmaker of als ingredi?nt voor speciale gelegenheden, eet altijd aan tafel en probeer niet alleen te eten. Zondig af en toe tegen de regels.
En zit vooral niet stil!
Alleseters zoals de mens werden door de evolutie ook geselecteerd op bewegen.

Speculeren op de wereldvoedselprijzen

Maar dan rest nog de vraag van ??n miljoen, miljard, biljoen?!
Is de overheid bereid om dit soort adviezen te onderzoeken en te ondersteunen? Is de regering bereid even krachtig op te treden tegen reclamecampagnes voor geraffineerd en gemodificeerd vreten zoals tegen het roken van tabak? Zijn politici bereid de voedingsindustrie en haar medisch-nutritionistische huurlingen tegen de haren in te strijken?
Het antwoord hierop wordt de komende jaren de lakmoesproef voor wie zich bekommerd verklaart om de gezondheid van de kiezer .
?Anders gaan eten, anders gaan leven? zal pittig gekruid worden door de actuele stijging van de wereldvoedselprijzen.