Aan het klachtenpatroon op een doordeweekse dag kan een huisarts merken welke belangwekkende medische thema?s de voorbije dagen de kassa van tv producenten deden rinkelen. Zo rinkelt ook de kassa nog lang na van de huisarts, de specialist en de ziekenhuizen op het vliegwiel van angst en (vermeende) pijn.

Eerst een citaat

?Ik ben zeker de eerste die diep wordt geraakt telkens wanneer ik ook maar het kleinste gebaar van belangeloze welwillendheid zie. Maar wat mij daarbij tegelijk tot vertwijfeling en afschuw drijft, is het vertoon van goedheid en geveinsd medelijden. Wat ik links dus verwijt is het opeisen van het alleenrecht op goede gevoelens en het uitspelen daarvan met een niet te ontwarren mengeling van oprechtheid en schijnheiligheid, van goede en kwade trouw. Wat me in ieder geval duidelijk lijkt is dat men gaandeweg is afgegleden, van de ware emotie die persoonlijk doorvoeld is en stoelt op directe ervaring, naar een soort gejank van uiterlijke schijn, ja zelfs van pure komedie, die nog slechts deelheeft aan een collectieve bezwering.? Vladimir Dimitrijevic, Personne d?plac?e.

?Onzinnig, overbodig en zelfs gevaarlijk?

In Nederland – maar niet alleen daar – liepen de kosten voor de gezondheidszorg sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw gestaag op. Volgens het Centraal Planbureau (CPB) zijn ze sinds het nieuwe millennium zelfs verdubbeld van 45 naar 90 miljard Euro. Vandaag heeft een gemiddeld gezin jaarlijks 11.000 Euro veil voor gezondheidszorg, een kwart van het gezinsinkomen. Een groot deel van de gemaakte kosten is onzinnig, overbodig of zelfs gevaarlijk: het gevolg van preventieve strategie?n, losgeslagen leed van eenlingen, door de media aangewakkerde collectieve hysterie.

Nochtans verwacht het CPB voor het volgende decennium een nieuwe verdubbeling. Een van de spannendste onderdelen van de onderhandelingen over de regeringsvorming tussen de liberale VVD en sociaaldemocratische PvdA lijkt hierover te gaan. Hoe keer je als politicus de koers van een dergelijke reuzentanker?

Hogere eigen bijdrage

De spoedeisende hulp slibt vaker dicht met de stroom ?hulp?-vragen, die geen dokter behoeven, dan wel geen spoed vereisen. Zij genereren wel kosten en inkomsten voor de diensten en hun afgeleide ziekenhuizen. Ook huisartsen worden steeds vaker met dit fenomeen geconfronteerd. Reeds in 1923 verklaarde de nieuwe dynamische dokter in het toneelstuk ?Knock of de triomf van de geneeskunst? van Jules Romains: ?Elke gezonde mens is een zieke die nog niet weet dat hij ziek is. ?

Verhoogde eigen bijdrage zet ongetwijfeld een rem op dit fenomeen. Uit de Nederlandse formatiegesprekken lekte alvast een extra eigen bijdrage tot maximaal 150 Euro per zorguitgave – naast het eigen risico – voor onnodig bezoek aan spoed of de huisarts. Daarbij rijst wel nog de vraag wie over die kwalificatie ?onnodig? zal oordelen.

Gemechaniseerd zorgproces

Het zorgsysteem is ontspoord tot een geld- en mensenverslindende machine waarbij we steeds langer in leven worden gehouden en veel meer zorg behoeven wegens chronische en nieuwe ?ziekten?.
Daarbovenop beloven medici in paramedische bestsellers de hedendaagse jeugd een levensverwachting van 130 jaar. Bij jongeren van vandaag lijken ADHD, ADD en dyslexie bijna standaard. Op die manier zijn in Nederland 15 miljoen inwoners behept met een of andere ziekte waarvoor duur onderzoek, behandeling, medicijnen noodzakelijk maar zelden effectief.

Een klacht – al dan niet herkenbaar van tv, radio of bij een BN in de krant – leidt naar beeldvorming en laboratoriumonderzoeken, waar altijd wel wat te veel of te weinig te vinden is. Deze dure mechanisering van het zorgproces leidt tot meer afstandelijkheid en minder vertrouwen tussen pati?nt en behandelaar. Het kost veel empathie, kennis, ervaring en nog meer tijd om mensen te behoeden voor deze medische machine. En dat eist van artsen moed en betrokkenheid, want schadeclaims zijn je deel, ook bij een vermeende vergissing.

Wachtlijsten

In Nederland werd dit fenomeen traditioneel onder controle gehouden door een beperking van de toegang tot de zorg met de veel gehoonde wachtlijsten. Wie niet om dringende medische redenen een heelkundige ingreep behoefde, belandde op een wachtlijst. Dringende zaken werden meestal via de huisarts kortgesloten, maar dit systeem voldeed niet langer in een 24/7 consumptiemaatschappij van vrijheid, blijheid en gelijkheid. Politiek populisme dacht dit te keren door miljarden te investeren in een verhoogde productiecapaciteit van ziekenhuizen en specialisten. Eens dit investeringsvliegwiel op dreef, is het nauwelijks nog te remmen. Verhoging van productie betekent ook verhoging van rendement en winst.

De voorbije jaren werden reeds verschillende pogingen ondernomen om de zorgkosten te beperken: eigen bijdragen voor bejaardenzorg, fysio- en psychotherapie, di?tiek, hotelkosten bij zorgverblijf, afbouw van terugbetaling van medicijnen. Maar de zorgmachine ontdekt nieuwe medische, farmaceutische en paramedische behandelingen die steevast hogere kosten genereren, voor een vaak twijfelachtige winst aan levenskwaliteit.

Laagdrempelig, hoogdrempelig

Binnen het overleg over regeringsvorming wil de PvdA een einde stellen aan de marktwerking in de zorg. Ziekenhuizen, specialisten en huisartsen krijgen strikt omschreven budgetten waarbinnen ze voor hun ?cli?nteel? zorg dienen te leveren. Een beetje zoals vroeger maar nu bij een heel ander soort claimende client?le. De VVD wil de marktwerking openbreken voor grootkapitaal dat in winstgevende zorginstellingen kan investeren.

Beide plannen zijn een nachtmerrie omdat overheid en politiek vroeger al niet in staat waren om de stijgende zorgkosten in eigen regie te matigen. Bovendien hunkeren aandeelhouders – ook in zorg – naar winst.

?Niemandszorg?

Schaalvergroting door fusies zou soelaas bieden. Nochtans zijn in de onderwijssector (dreigende) faillissementen van de reuzenscholen niet meer te tellen. Een bedrijfsmatige overheid cre?ert immers niemandsscholen, zoals werd opgemerkt in de Volkskrant.

In omgekeerde zin zal een getrapte gezondheidszorg met een vertrouwde blik, stem en aanraking in de nulde en eerste lijn dicht bij pati?nten in wijken en dorpen kwaliteit kunnen bieden bij een redelijke kostenstructuur. Maar dan zal ?niemandszorg?, de marktwerking en administratieve concurrentie tussen thuiszorgdiensten en zorgverleners plaats moeten ruimen voor samenwerking in goed vertrouwen, met gezond verstand en zonder veel ?overhead?.

Een tweede citaat

?Het leven zelf is een gegarandeerd dodelijke, seksueel overdraagbare ziekte: het moet ten volle worden genoten en het vraagt om een verstandig evenwicht tussen aanvaardbare en onaanvaardbare risico?s. Omdat dit evenwicht een kwestie is van afweging, is er weinig ruimte voor dogmatisme. De huidige preoccupatie met onze gezondheid is behoorlijk ongezond, omdat de media ons voortdurend op de gevaren voor onze gezondheid te wijzen. Veel van die gevaren zijn uiterst zeldzaam, en onze eigen kans om schade op te lopen is navenant klein; onder die omstandigheden is het raadzaam zulke gevaren te ignoreren.? Petr Skrabanek & James McCormick