Nederland heeft een nieuwe regering, maar die zal nog veel klippen moeten nemen. Tegelijk heeft hare majesteit een nieuwe rol. De eedaflegging moest een keertje worden overgedaan. Ze was volgens een audiofragment op de website van NRC niet bepaald gecharmeerd door het toneelstukje van maandagmiddag: ?Gaan we het opnieuw doen? Echt. Niet toch? Dan wordt het een toneelstukje?. Ze is er ook niet blij mee dat haar politieke rol sterk is ingeperkt. 

Eerst een citaat

?Het aloude taboe op emotie in het openbare leven maakte de rechtsstaat mogelijk, maar kwam ook handig van pas als ophaalbrug voor de macht. ?De rede komt van God? zei Thomas Hobbes en stelde gevoelens als politieke drijfveer buiten de orde. Maar zoals wij inmiddels weten, was het woord ?God? vroeger vaak een schuilnaam voor de macht. Zonder God geen toegang tot de rede, zonder de rede geen toegang tot de macht. De ratio als besloten genootschap. Vrouwen mochten niet meepraten, daar waren ze te ?emotioneel? voor. Zo betekent democratisering vanzelf emotionalisering.? Jan Kuitenbrouwer.

Een ?toneelstukje? voor TV

In het kader van de nieuwe democratisering wenste de Tweede Kamer der Staten-Generaal van het Koninkrijk der Nederlanden een openbare eedaflegging voor de nieuwe leden van het kabinet Rutte II. Deze protocollaire handeling werd bij onze noorderburen vroeger ver van de camera?s in de beslotenheid van het paleis genoten.

Omdat de minister-president ging voor minder politieke emotie, werd het compromis een live-uitzending van de eedaflegging bij de majesteit en een publieke fotogelegenheid op het bordes van het Koninklijke Paleis Huis ten Bosch. Edoch, wegens alle betrokkenen bij het ritueel vijf minuten vroeger paraat dan officieel voorzien, werd de ceremonie voortvarend opgestart waardoor de live-uitzending op tv faalde. Het hele rituaal werd dan nog eens overgedaan voor de NOS. De majesteit was volgens het audiofragment op de website van NRC niet bepaald gecharmeerd door het toneelstukje van maandagmiddag: ?Gaan we het opnieuw doen? Echt. Niet toch? Dan wordt het een toneelstukje?.

Volgens de Nederlandse publicist Jan Kuitenbrouwer is de ware valuta van de economie niet langer geld, maar aandacht. En dus liet iedere kersverse minister en staatssecretaris zich graag nog een tweede keer inzweren, voor het oog van de juiste camera.

Formatie zonder koning

Voor het eerst werd bij deze regeringsvorming de koningin uit de kabinetsformatie geschrapt. In een democratische rechtsstaat kan een erfelijke koning niet deelnemen aan het politieke machtsspel. Politici die wel hoog oplopen met zo?n rol voor een koning, gebruiken het niet verkozen staatshoofd al te gretig om hun eigen visie en verlangen door te drukken via deze deus ex machina, die niet openlijk ter verantwoording kan worden geroepen bij de vorming van een coalitieregering.

Voorheen was het ook in Nederland de taak van het staatshoofd om een informatie en formatie te begeleiden als een boven de politiek tronende machtsfactor. In 1971 werd deze koningloze formatiemogelijkheid voor het eerst uitgeprobeerd bij de aanzet tot het kabinet Den Uyl. De Tweede Kamer weigerde echter de fractieleider van de grootste partij PvdA, Joop Den Uyl, tot formateur te benoemen. Waarna het politieke bedrijf met hangende pootjes weer bij koningin Juliana op de thee mocht.

?Troon en baldakijn?

Het zou nog ruim veertig jaar duren eer de majesteit bij wet ontheven werd van haar taak bij de regeringsformatie. Beatrix zat al zolang op de troon dat door het gewicht van de colloque singulier tussen vorst en verkozenen haar eigen voorkeuren ter discussie kwamen. En die waren niet gering. Niet voor niets draagt de Nederlandse twee euro munt ?GOD * ZIJ * MET * ONS *? als randschrift. Door nu de majesteit en haar opvolgers buiten het formatieproces te houden is het staatshoofd niet langer aan kritiek onderhevig in deze.

De koningin toonde op subtiele wijze haar depreciatie over de inperking van haar functie tijdens de troonrede op Prinsjesdag, de derde dinsdag in september. Zij sprak de verenigde vergadering van de Staten-Generaal toe in een gewaad met verenhoed volgens het patroon van de bekleding van troon en baldakijn. Door deze ironische verschijning lichtten enkel nog het koninklijke lint en haar gelaat op tegen het plechtstatige decor.

Spinnen versus kamerdebat

Met de Tweede Kamer in volle uitoefening van haar verantwoordelijkheden kan een intense sparring ontstaan met de politici die werden verkozen voor informatie en formatie bij de regeringsvorming. Niet langer is een koninklijk anker- en spiegelspel te hanteren. De conservatieve SGP vreesde zelfs voor ?een politiek-staatsrechtelijke wildwest?. Bij vorige kabinetsformaties was spinnen in de pers immers belangrijker gebleken dan een kamerdebat over de formatie.

Na verkiezingen is de vorming van een coalitieregering het tweede deel van de strijd om regeringsmacht. Het zoeken naar een eerbaar regeringscompromis verloopt vol spanning, zowel in het openbaar als in achterkamertjes. Een dergelijk formatieproces houdt bij openbaarheid van bestuur een groot risico in voor het prestige van de winnaars van de verkiezingen en het parlement.

Draaiboek

Toch is het deze keer heel snel gelukt. Door politieke, economische en reglementaire druk. Er was niet echt een andere combinatie mogelijk met het minste aantal partijen. Er dient ook in Nederland snel een doortastend besparings- en relancebeleid in de steigers gezet. Bovendien had de vorige vooruitziende kamervoorzitter met haar griffier een sluitend draaiboek opgesteld om de formatieprocedure een formeel houvast te bieden.

Met de eedaflegging en de bordesfoto werd 54 dagen na de verkiezingen van 12 september een van de snelste regeringsformaties afgerond sinds de tweede wereldoorlog. Rest nu nog het blitse elan van de VVD-PvdA formatie op dreef te houden.

Verraderlijke klippen

Hoe vriendschappelijk de onderlinge verhoudingen, het uitruilen van ministers en hun posten, het geven en nemen van programmapunten ook verliepen er zijn nog heel wat gevaarlijke klippen te ronden voor de nieuwe regering: een minderheid in de Eerste Kamer, beperking van belastingschalen, inkomensafhankelijke premies voor zorgverzekering, afbouw van de hypotheekaftrek, verhoging van de pensioenleeftijd, economische en Europese ontwikkelingen. Met de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2014 in zicht heeft het nieuwe kabinet nog vele stormen te doorstaan. Zeker wanneer de buddy van Mark Rutte, Diederik Samsom fractieleider van de PvdA in de Tweede Kamer blijft en het vicepremierschap overlaat aan Lodewijk Asscher, voormalig PvdA-wethouder van Amsterdam. Zeker wanneer de liberale en sociaal-democratische achterban bekomen is van de ontnuchtering na een onverhoopte verkiezingsoverwinning.