?Diversiteit is mooi, maar die kan alleen bestaan binnen een kader van gedeelde waarden? – Gabri?l van den Brink, Culturele contrasten ? Het verhaal van de migranten in Rotterdam.

De voorbije weken kende Nederland het ?zorgpremie-oproer? tegen inkomensafhankelijke premiebijdragen voor de ziekteverzekering. Dit was tussen VVD en PvdA bij het uitruilen tijdens de onderhandelingen over de nieuwe regering afgesproken maar werd door de liberale achterban in een eentweetje met de populaire pers alsnog vakkundig gecastreerd. Voor liberalen moet een overheid zich kunnen beperken in het afdwingen van solidariteit. PvdA prominenten hadden het effect van inkomensnivellering met zo?n zorgpremie reeds fel bejubeld. Dat enkel de middenklasse en tweeverdieners werden genivelleerd, waren ze eventjes uit het oog verloren.

Nivelleringsfeest

Traditioneel pleiten sociaal-democraten voor herverdeling van de rijkdom die in een samenleving wordt opgebouwd. De overheid kan sociale verschillen nivelleren door belastingen te heffen. In Nederland zag de nieuwe regering kans om te nivelleren zonder belastingverhoging: de kosten voor de ziekteverzekering zouden inkomensafhankelijk worden. Sterke schouders, zwaardere lasten, toch?

PvdA partijvoorzitter Spekman prees het regeerakkoord zelfs als een ?nivelleringsfeest?.

Naast het terugbrengen van de belastingschijven tot drie niveau?s was deze inkomensafhankelijke zorgpremie evenzeer een opstap naar een ?flat tax? – iedere inkomensgroep eenzelfde aanslagvoet. Ook dat was hen tijdens het ?feest? even ontgaan.

Maar in moeilijke economische tijden kraakt de draagkracht van die middenklasse, net als hun bereidheid tot nivelleren. In Nederland sloeg de crisis reeds hard toe bij de zzp?ers – zelfstandige ondernemers zonder personeel – de eenpersoonsbedrijven. De lucratieve advies- en ondersteuningsmarkt stortte geheel in. Steeds meer bezitters van ferme woningen met een forse hypotheek zoeken naar uitstel van beslag en gedwongen verkoop met verlies. De sector van de schuldsanering wordt over bevraagd. In Nederland kalft de middenklasse af. En dat is een behoorlijk riskante ontwikkeling.

Sociaal contract

Tussen de rijken en de zwakken speelt die grote middengroep van vooral tweeverdieners een belangrijke bindende rol. Van beneden gezien lijken ze een ladder naar boven. Van bovenaf vormt de middenklasse een spiegelend scherm tegen minder nette mensen.

Wanneer die middenklasse merkt dat de rijken boven hen gespaard blijven van een verplichte nivellering en wanneer aan steuntrekkers geen wederdienst gevraagd wordt, verliest die middengroep haar belang in een verzorgingsstaat. Wie hard werkt en goed verdient, draagt graag bij aan een solidaire sociale zekerheid, vooral als eigen verzekering tegen onheil en inkomensverlies. Indien deze groep burgers hun kosten/baten analyse al te lang als negatief ervaren, breekt het sociaal contract van een samenleving. Zo wil deze groep burgers volgens recente peilingen nog steeds bijdragen aan een goede gezondheidszorg. Maar iedere exorbitante verloning – ook voor managers – en ineffici?nt kostenbeleid in die sector wordt als zeer negatief ervaren. De middenklasse kan zich dan niet meer motiveren om haar middelende rol nog langer te spelen tussen arm en rijk.

Stedelijke segregatie

Ook in Nederland neigt een meerderheid van de bevolking naar wonen in stedelijke agglomeraties. Werkgelegenheid, file- en spoorproblemen, spanning en ontspanning drijven mensen naar de Randstad en andere grootsteden. Internationaal wordt dit gecentraliseerde woonmodel gretig bejubeld, wegens een veel kleinere ecologische voetafdruk. Ook zou het stadsmodel integratie bevorderen wegens een betere sociale, religieuze, etnische en culturele mix.

Onderzoek in Nederland van onder meer Gabriel van den Brink (Culturele Contrasten) weerlegt deze integratiemythologie. Er is veeleer een etnisering van de samenleving bezig. In steden gaat het niet zozeer om ?samenleven?, als wel om een gelaagde structuur waar geen of nauwelijks contacten onderhouden worden die de sociale en etnische grenzen overschrijden.

Steden blijken eerder clusters van sociaal en cultureel gelijkende dorpsgemeenschappen waar de bewoners zich graag bewegen in een omgeving van ons-kent-ons. Sommige wijken lijken zelfs op vrijwillige getto?s.

Geschifte stad

Op de werkvloer is er nog wel verplichte interactie, maar daarbuiten ?n in de publieke ruimte lijkt de segregatie toe te nemen. Mensen van eenzelfde culturele origine of eenzelfde land van herkomst blijken eerder met elkaar samenlevingsverbanden aan te gaan dan met mensen uit andere culturen als buren. Gesubsidieerde pogingen tot sociale en culturele ?mix? in Rotterdamse achterstandswijken draaien uit op meer gesegregeerde woonvormen, waarbij de minderheidsgroepen zo snel mogelijk hun biezen pakken naar een voor hen meer gelijkende omgeving.

Ook in het onderwijs blijkt deze segregatie toe te nemen. Centrale CITO - toetsen worden aangepast aan het schoolmilieu en moskee?n zetten islamitische internaten op. Ongetwijfeld om de integratie en de kansen op de arbeidsmarkt te bevorderen.

Het percentage gemengde huwelijken is miniem. Het aantal huwelijken met partners uit het land van herkomst blijft zeer hoog. Inburgeringsexamens voor de nieuwe partners worden graag omzeild langs de Belgi?-route voor importbruiden.

We zijn ver afgedwaald van de multiculturele droom die de middenklasse verwacht werd te omarmen. Veelkleurigheid was verrijkend, toch? Niet alleen culinair. Veelkleurigheid staat vandaag eerder voor het beeld van een ?geschifte? stad. Zeker in tijden van crisis, onzekerheid en beperkte financi?le ruimte.