Lille, Palais des Beaux Arts

Een erg mooie tentoonstelling Fables du paysage flamand in het Paleis van Schone Kunsten te Rijsel onthult verrassende parallellen tussen de manier waarop die renaissance landschapschilders zich uit het machtscentrum leken terug te trekken en de Chinese intellectuelen die vergelijkbare genrestukken schilderden ?na de machtsovername van de Qing nomaden.

In deze tentoonstelling begreep ik voor het eerst die gelijkenis tussen Vlaamse en Chinese landschapschilderkunst uit dezelfde periode van maatschappelijke chaos, angst ?en onzekerheid.

Het overweldigende landschap van Roelant Savery met de onooglijke kreeftenvissers doet denken aan fenomenale meesterwerken zoals ‘Jintingbergen in de herfst’ van Shi Tao uit het Guimetmuseum te Parijs.

Veertig jaar na Savery schilderden tientallen Chinese meesters deze thema’s van het terugtreden van duizenden intellectuelen, literaten en mandarijnen tijdens de ondergang van de Ming. In 1644 liepen de ?Qing uit Mantsjoerije met de noordelijke paardenvolkeren de oude Mingdynastie onder voet. De intellectuele, artistieke en bestuurlijke elite kon meewerken met de nieuwe heersers, zich laten kelen dan wel zich terugtrekken uit het centrum van de macht in afgelegen berg- en bosrijke gebieden waar ze leken op te gaan in het landschap.?Dit leidde zoals in menige vroegere periode van politieke en economische chaos tot reflecties van die literaten over de wereld, het leven, het zelf en de ander in een po?tische taal en magnifieke schilderwerken.

Voor mij was d? ontdekking in Rijsel Joachim Patinir met zijn haast abstracte landschappen en rotspartijen. Ook het kleur-, coulissen- en klassiek perspectief wordt hier schitterend ge?llustreerd.

Spijtig dat sommige topstukken achter reflecterende glasplaten getoond worden en dat de wat nauwe labyrintische presentatie bij volkstoelopen problemen geeft.

Het nieuwe ‘Biotoday qui reprend l?exploitation du Caf? du Palais’ is een bezoeking wegens matige tot bedroevende kwaliteit en inspiratie van de niet goedkope gerechten en een gammele setting met dito bediening.

Cassel, ?Mus?e d?partemental de Flandre

Zelden zo’n mooi museum op departementaal niveau bezocht in Frankrijk, niet alleen om de fascinerende vaste collectie en het fenomenale uitzicht over het landschap, maar vooral om de adembenemende tentoonstelling ‘Marguerite Yourcenar en de Vlaamse schilderkunst’.

Mij was niet bekend dat Yourcenar zelf een voorstel had gedaan van een portret van Zeno in haar ‘L’Oeuvre au Noir’ ?naar aanleiding van de verfilming door Andr? Delvaux.

‘Het hermetisch zwart is een poging de eigenaardige soort vrijheid te tonen die zich langzaam in ons ontwikkelt wanneer we haar het bestaan niet nazeggen, en die het mogelijk maakt aan bepaalde tirannie?n te ontsnappen en onder welke omstandigheden ook onszelf te zijn, maar gekneusd, vervormd, misvormd haast door gewoonte en noodzaak.’ (M. Yourcenar – Verzamelde notities bij Hermetisch Zwart -p.323)

Tzveton Todorov heeft erop gewezen dat het ten top drijven van de transcendentie van de mens door het afbeelden van de dagelijkse werkelijkheid typisch is voor portretten zoals Vlaamse kunstenaars die vanaf de 15de eeuw schilderden:

‘Vlaamse portretten tonen ons niet hoe mensen zich in het bestaan werpen maar gaan op zoek naar hun essentie – en die essentie is elke keer individueel, de abstractie is singulier: het gaat niet om categorie?n die door individuen worden ge?llustreerd. (...)?Bij het zien van deze portretten krijgen we de indruk in contact te komen met een gebied van het zijn waartoe we geen andere toegang hebben. De eerste individuen van de Europese schilderkunst bezitten een kracht en een solidariteit die daarna slechts zelden werden ge?venaard. ’ ( T. Todorov, Eloge de l’individu. Essay sur la peinture flamande de la Renaissance p. 216, Ed. Adam Biro, Paris 2000)

In de tentoonstelling wordt in 14 lemma’s de opbouw van het werk van Marguerite Yourcenar onthuld: het labyrint van de schepping, de Vlaamse wortels, Rubens, de Vlaamse primitieven, Bosch en Brueghel, ontzag voor het leven, winterlandschap, alchemie, Zeno of het zoeken naar zichzelf, de non-conformist, religieuze en politieke onlusten, van wanorde naar chaos, Brugge de eerste en de laatste adem van Zeno, Delvaux en Yourcenar van woord tot beeld.

De Nederlandstalige rondleiding kregen we van een Zeeuw, Joost, die met passie en kundigheid zijn toehoorders langs de mooiste en moeilijkste stukken leidde.

Wat een ochtend in Frans Vlaanderen! Of zoals Stefaan De Clercq als scheidend burgemeester van Kortrijk met zijn gemeenteraad op bezoek het enkele dagen eerder omschreef: ‘wat een diepgang en wat een verhaal in de breedte’.

Saint Omer Cath?drale

Een magnifiek paleis van de gotiek met achter de kerststal volgens de nieuwe riten van Benedictus XVI ?de toch wel prachtige kruisafneming van Rubens met een mooie gekruisigde aan de andere kant van de – op herders na – nog lege kerststal. Al hebben we de Grote God van Terwaan – als enig overblijvend werk uit de kathedraal van Th?rouane na de brandschatting door de troepen van Karel V – nergens zien tronen op de begane grond en al werd het meubilair ontsierd door terrasgasbranders voor kouwelijke gelovigen, de verlichting, de muziek en de kunstwerken maakten veel goed.