In een middeleeuwse standenmaatschappij waren gemene vage gronden of de publieke ruimte onmisbaar voor de samenhang: in de Kempen werden eeuwenlang potstallen gevuld met mest van schapen die gehoed werden op gemene heidegrond. Mest was onmisbaar voor intensieve tuinbouw in de dorpen.

Wanneer die vage gronden onder keizerin Maria Theresia werden ingepikt voor aanplantingen van dennen voor mijnbouw en industrie leidde dit tot forse conflicten. Vage gronden werden tot privé-bezit verklaard van wie investeerde voor industriële belangen. Mest diende ingevoerd als guano uit Zuid Amerika.

Aanvankelijk leek internet vergelijkbare beloftes van vage gronden te koesteren waarop een formidabele hoeveelheid potgrond, sociale humus werd gehoed.

Net zoals op het einde van de 18de eeuw lijkt ook dit nu snel te keren. Het iconische spektakel van hellevuur op nine-eleven 2001 startte een slepend gevecht tegen internationaal terrorisme. Kinderporno hielp schaamte te overwinnen in de digitale jacht op de georganiseerde misdaad. Verzamelen en analyseren van persoonsgebonden gegevens brengen in een vroeg stadium mogelijke verdachten of verdachte activiteiten in het vizier.
Intelligente computerprogramma’s kunnen immers eindeloos zelfstandige data-mining volhouden. En zo heeft Big Brother vandaag vrije toegang tot onze geheimste gedachten.

Vanaf 2001 bleken de Amerikaanse geheime diensten via SWIFT servers reeds alle bankverrichtingen in Europa te screenen en op te slaan. Latere akkoorden met de EU zouden dit enigszins beperken in duur en aard. Al is van enige wederkerigheid geen sprake.

Nadien hoorden alle internetproviders gedurende maanden – zo niet jaren – alle gegevens die op hun servers passeren te bewaren voor datamining door de VS, inclusief alle telefoongesprekken.

Intussen blijken Google, Facebook, Apple en Yahoo niet alleen het complete zoek- en surfgedrag, bank-, telefoon-, mail-, twitter- en sms-verkeer ter beschikking te stellen van geïnteresseerde reclameboeren, maar ook op eenvoudig verzoek te laten doorlichten door dataminers van het Amerikaanse PRISM.

De Britse regering liet voor de G8 de lege winkeletalages in het Noord-Ierse Enniskillen afplakken met vrolijk gefotoshopte koopwaar. In 2009 bleek de regering van de socialist Gordon Brown delegaties van bevriende staatshoofden en regeringsleiders van de G20 tot in hun intiemste gedachten te hebben gevolgd. Fake internetcafés nodigden de G20 entourage met een vermoeden van veilige communicatiemogelijkheden. Niets doet vandaag vermoeden dat David Cameron anders handelt, hoogstens wat subtieler.

In 2007 argumenteerde Bart Schermer te Leiden in zijn proefschrift over recht in de informatiemaatschappij dat het recht op privacy in de toekomst niet langer handhaafbaar zal blijken, en dat het huidige strafvorderlijke kader niet toegerust is om met de effecten om te gaan die software technieken op de opsporing gaan hebben. Intussen hoeft niemand hier nog aan te twijfelen.

De zogenaamde linkervleugel van het politieke spectrum, inclusief de Amerikaanse Obama-administratie, blijkt historisch het voortvarendst bij het aan banden leggen van de privacy van de burger. Onder het mom van preventie en gelijke kansen voor zwakkeren en zieken namen zij het voortouw in de ruil van privacy en het recht op veinzen voor een veiligheidsillusie van kopschuwe burgers.

George Orwell was ruim vijfentwintig jaar te vroeg met zijn inschattingen voor ‘1984’. Hij vergiste zich in het mechanisme van bewust georkestreerde inspanningen van Big Brother om het volk, de natie, de partij in de juiste banen van het eeuwigdurende maakbaarheidsgeluk te leiden. Hij zat er naast met de virtuele locatie in een land waar burgers als uniforme slachtoffers gedresseerd werden.

Immers in de geleide vrije markteconomieën blijken regeringen zeer ver te gaan om burgerlijke vrijheden te beperken. In de wolk van digitale gegevens wordt privacy een illusie.
Op die manier wordt het meest wezenlijke van menselijk gedrag bedreigd: het recht op veinzen, op doen alsof, op het creëren van illusies, op liegen, op verschillende interpretaties van eigen waarheden.

Mensen kunnen niet samenleven wanneer ze mekaar uitsluitend naakt moeten benaderen, direct en zonder ritualen omdat iedereen alles van iedereen kan weten. Heersende herders en hun honden gebruiken nu ook onze geheimste gedachten zoals eens de duivels en demonen, god en alle heiligen.

Ofwel gaan mensen nieuwe verbanden aan met nieuwe afspraken en rituelen waarin voorrang aan het indirecte boven het directe, aan behoedzaamheid boven een rechtlijnige aanpak, ofwel exalteren mensen zich in een gesloten bij voorkeur transcendent en religieus referentiekader waarin ze zich onkwetsbaar wanen voor wat buiten hun geloof opdoemt.

‘De auteurs die mij de afgelopen dertig jaren hebben aangevallen, waren vrijwel altijd van zulke theoretiserende sociaal werkers. Deze mensen leven in het systeem van de sociologische totale smoes. Ze geven zichzelf een goed geweten, door andere mensen de toegang te weigeren tot ethische problemen. De sociologie is een gruwelijke demoraliseringsmachine. Zij maakt altijd begrijpelijk waarom mensen dit of dat doen, en niet datgene wat ze zouden moeten doen. Het is één reusachtig systeem van uitvluchten. Wie met iets zinvols wil beginnen, moet dat denken de rug toekeren.’ Peter Sloterdijk, ‘Heerlijke nieuwe wereld’ in De Groene Amsterdammer.