Al ben ik van dat laatste woord niet meer geheel zeker. In die tijd had ‘manager’ nog een andere bijklank. Een minder mooie.
Dat is in de voorbije dertig jaar wel even anders geworden. Al keert de appreciatie van het woord tegenwoordig weer snel.
In de hand of in toom houden is doorgaans ook niet meer van toepassing op de managers zelf.

Het werd al snel een pijnlijke confrontatie tussen een jonge dokter en een wat oudere patiënt die in de knoop zat met zijn insulinetherapie. Nog voor de wereldbekende Belgische tennissters geboren waren, hadden wij reeds de insulineschema’s onder de knie voor ingewikkelde wedstrijdschema’s van vrouwelijke tennissterren met suikerziekte. Al dan niet menstruerend en liefst tegen de klok vlogen ze als sportieve diabeten de wereld rond en wij dienden examengewijs hun insulineschema’s aan te passen naar uur en hoeveelheid. Dus was de monitoring van mijn bejaarde patiënt makkelijk.
Hij kreeg uitgebreide instructies, een opschrijfboekje en een glucosemeter en kon ermee aan de slag.
Dat dachten wij althans in onze jeugdige overmoed.

Na enkele weken succesvolle aanpassingen werd ik ‘s nachts voor een dringend huisbezoek opgeroepen want hij kon zich na een bingo avond niet meer in de hand houden. Verward en manisch ging hij te keer. Het duurde eindeloos eer ik met glucagon zijn hypo kon keren.
Een week later gooide hij alle spullen voor zijn diabetes monitoring op mijn bureau met de mededeling: ’Wie is hier nu eigenlijk dokter? Gij of ik?’

Daar ging mijn prille succes in de zelfredzaamheid bij diabetespatiënten.
Een thuisverpleegster zou opnieuw iedere dag liefst twee keer insuline komen spuiten.
En toch waren er ook patiënten die nauwkeurig en met enige fierheid hun eigen ziekteproces in toom konden houden. Zij volgden niet klakkeloos de voorgedrukte schema’s van medicijnen en meetwaarden. Zij waren actief betrokken en dachten na over zichzelf en hun toekomst.

Dezer dagen werd ik op visite gesommeerd door een man die vond dat de toestand van zijn schoonvader dermate zorgwekkend was dat er dringend diende opgetreden. Ik was waarnemer voor hun eigenlijke huisarts en kende patiënt en familie van haar noch pluim.
De ernstig zieke bejaarde was net voor de tweede keer ontslagen uit een turbulente ziekenhuisopname. Hij bleek daar te hebben verklaard dat hij niet meer gereanimeerd wou worden.
Hij ging naar huis om te sterven. Hij had zichzelf reeds opgebaard in een smal verpleegbed met het laken strak om hem heen. Hij fluisterde op mijn vragen en had geen pijn. Hij glimlachte alleen maar.

Samen met zijn vrouw, dochter en schoonzoon probeerde ik het begeleidend papierwerk te doorlopen. Zo wist ik ook een beetje waar het hier om ging en kon ik hun reacties peilen.
Do-Not-Reanimate was niemand van hen bekend. Het terminale karakter van zijn hart- en nierfalen evenmin. In het ziekenhuis had men enkel gevraagd of ze de verzorging thuis zouden aankunnen. Dat hadden ze volgaarne bevestigd.
Met een opgeschoonde lijst medicijnen en een summiere ontslagbrief was de patiënt afgevinkt volgens de regels der ontslagkunst.

Daar zat ik dan met zijn geliefden te zwijgen en de aanhankelijke hond van mijn broek te strelen tot zijn vrouw plots zei: ‘Nou dokter, daar hebben we nu al die tijd op gewacht. Zo’n echt ouderwetse dokter die nog eens goed uitlegt waar het allemaal op staat. Mijn man gaat dood en hij wil niet meer naar het ziekenhuis.’

Een echt ouderwetse dokter, dat ik dat na dertig jaar medische en politieke illusies nog moet meemaken.
Ik geef toe, het hakte er behoorlijk in. Van alle nieuwerwetse en intussen ook al verouderde concepten blijft er nauwelijks nog wat overeind. Van alle recente gebazel over beslissingsbomen, stroomdiagrammen, Elektronische Patiënten Dossiers met SOEP registraties zonder vrije tekst en ga maar door, rest in fine een echte ouderwetse dokter.

En toch had deze oude dame gelijk. Onze generatie – die het allemaal anders zou maken met patiëntendossiers en zelfs computers, laptops en datawolken – verdwijnt en wordt in Nederland vlotjes opgevolgd door grote huisartsenpraktijken.

Investeerders kopen massaal huisartsenpraktijken op. Handige huisartsen proberen hetzelfde en zien zich graag manager van grote conglomeraten waarin niet weinig geld omgaat en dus beleid moet gemaakt en geleid worden.
Graag zetten ze deeltijdse huisartsen in loondienst met een paramedische omkadering in de frontlijn en streven naar een marktconforme rentabiliteit.

Zo woekert ook in de gezondheidszorg de echte huiszwam. Zorgverleners dreigen ieder inzicht in ziekte en gezondheid, in een patiënt en zijn of haar omgeving te verliezen wanneer ze volgens de regels schema’s moeten afvinken. Dat is niet alleen zo in de gezondheidszorg, maar ook in onderwijs en bedrijfsleven.

Honderdvijftig jaar geleden schafte Nederland de slavernij af in haar koloniën. Dat had een morele maar ook een economische reden. Voor ingewikkelde technieken en dure machines van nieuwe industrieën volstond geen passieve, ongeïnteresseerde of afgedwongen naleving van regels. Ze eisten actieve betrokkenheid, zeker van wie met die dingen moest werken.

Honderdvijftig jaar later merken we de gevolgen van een nieuwe ‘passive compliance’. In echte probleemsituaties dreigt emotionele en rationele betrokkenheid het af te leggen tegen apathie of hysterische opmaat.

Joris Luyendijk ziet het ook in de financiële wereld en bij de banken: ‘Het probleem bij banken is ‘passive compliance’, oftewel een afvink-moraliteit; mensen gehoorzamen de letter der wet zonder enige betrokkenheid met de geest van waaruit die letters ooit werden geschreven. Meer regels helpen hier niet tegen, maar wat dan wel? Ik wil niet terug naar een tijd waar religieuze figuren voorschrijven wat ik wel en niet mag. Maar het zou me niet verbazen indien de volgende, nog grotere en daarmee economisch fatale crisis wordt gevolgd door een religieuze revival.’