Nergens zijn Hollandse luchten zo rijk als op de Moerdijk en op schilderijen uit de Gouden Eeuw met een lage horizon.
In tijden van zeilschepen woog een weersvoorspelling minstens zo zwaar als vandaag op een jongerenkamp of muziekfestival.
Hollandse meesters van de lucht spiegelden met hun wolkenwerk het aardse bestaan.

Op je rug in het poldergras rijden wolken op de wind. Ze jagen en aarzelen en zoeken naar elkaar. Zoals water ook water aantrekt, zo zoekt onze verbeelding langs wolkenformaties naar de keerzijde in volle zon.
Zoals bij doorkijkspiegels spieden we en weten we ons het liefst bespied binnen onze eigen referentiekaders.

Dat kan ook bij water, donker en diep. Niet narcistisch gespiegeld maar bij bewegende massa’s. Ad nauseam.

Die combinatie tussen lage wolken en diep water vind je niet alleen in de lage landen bij de Noordzee, maar ook bij de ‘Serenissima Repubblica’ aan de Adriatische Zee. En bij sommige schilders uit haar laatste grote eeuw.

Er zijn in Venetië tal van kerken, ordes en broederschappen die adembenemende kunstschatten bewaren, maar voor het betere erotische wolkenwerk loont een bezoek aan de Scuola Grande dei Carmini.

Op het gelijkvloers kan de bezoeker bezinnen over vijftig tinten grijs die muren en plafonds bekleden met wit gehoogde devotie ‘en grisaille’. In de kapittelzaal op de verdieping is er geen ontkomen meer aan: een magnifieke werveling van heiligheid en erotiek in wolken en waaierende kleurige stoffen. Giambattista Tiepolo schilderde hier de Heilige Maagd die op de berg Karmel aan de stichter van de Karmelieten, Simon Stock, een scapulier laat overhandigen. De brave man wendt de blik af van zoveel schoonheid in de lichtende wolken boven zijn aardse bestaan.

Voor de leden van de broederschap waren spiegels en kijkers een onmisbaar instrumentarium om de bovenaardse schoonheid van borsten, dijen, kuiten en voetenwerk van onderuit te kunnen aanschouwen.
Wie in zoveel licht omhoog moet kijken, riskeert verblinding en verstijving, niet alleen in de nek. De werkelijkheid – niet minder mooi als kardinale deugden en aardse taferelen – speelt zich af in het gefriemel aan de rand. De rede was voor Tiepolo niet in staat om passie blijvend tot een mythe te verleiden. Veel van zijn fresco’s in Venetië hebben dat effect van een doorkijkspiegel met noodzakelijke randversiering.

Dezer dagen biedt de Dogestad ook ruimte aan de 55ste Biënnale. De adembenemende Marines van Thierry De Cordier hebben een vergelijkbaar effect als van doorkijkspiegels. Ze hebben iets van de golfbewegingen op sommige schilderijen van historische zeeslagen en havens in de Ca’Rezzonico.

Wanneer haar politieke en economische macht taande, bleef Venetië een feestelijk culturele stek in de Grand Tour van de Noord-Europese adel en betere burgerij.

Ook vandaag blijft die ooit ‘Serenissima Repubblica’ nog een behoorlijk bekoorlijk oud wijf zoals ze zich tracht te vermommen achter pokdalige gevels met al te zware vlaggen, opgeleukte pleinen en toeristenstromen die als moderne Slaven doorheen haar straatjes en kanalen worden gedreven. 20 miljoen toeristen per jaar voor 65.000 inwoners. Er zijn streken – landen zelfs – waar ze van zo’n geldstroom alleen maar kunnen dromen.

Je zou dan ook verwachten dat de Allerdoorluchtigste zich daarnaar probeert te gedragen. Maar dat is ze verleerd. Ze lacht niet meer. Grimassen zie je enkel nog bij gondeliers met het oog op de fooi, sjoemelaars en tafellokkers. La Serenissima is moe, doodmoe.

De vaporetto’s zijn in geen decennia meer aangepast en slepen toeristen met open monden langs de gevels. Drijvende appartementsgebouwen van allerlei cruises leggen niet meer aan bij de monding van de Canale di San Marco. Ze showen nog wel bij aankomst en vertrek, maar benemen niemand nog de stralen van de zon.

De gondeliers die nu gretig voor Chinese families paraderen zijn in groten getale aan de coke, alcohol of andere dope. Het stadsbestuur overweegt urinecontroles voor en na geleverde arbeid. De vele Russische bezoekers vallen niet op door hun voorkomend gedrag. Nogal wat Venetiaanse restaurants in de binnenstad en zelfs op toplocaties blijken in handen van Pakistaanse, Bengaalse, Libanese of Egyptische eigenaars met muzelmaanse koks en restaurantpersoneel. Soms loopt dit met respect voor de traditionele keuken, soms is ook daar niet veel meer van te merken.

Slavische volkeren – ook de Russen onder hen – herkennen de stad en haar cultuur als een onderdeel van hun eigen historisch referentiekader. De stad en haar kunstschatten is ook voor hen een doorkijkspiegel.

De stroom Chinese toeristen neigt vooral tot de veilige beslotenheid van het eigen wereldbeeld. Voor hen is Venetië een moderne kopie van wat ze ooit is geweest. Jarenlang bood de Italiaanse sprezzatura – de lossigheydt of ‘cool’ van heren en dames van stand – nog enige troost bij de neergang van diezelfde heren en dames. Zoals vroeger tijdens het Venetiaanse Settecento. Chinese consumenten staan al lang niet meer te popelen om originele ‘Made in Italy’ te kopen. Ze maken het intussen allemaal zelf na, en veel goedkoper.

Vóór de globalisering van de wereldhandel stond de Italiaanse ambachtelijke industrie voor zowat de helft van ‘s lands productie. Hand in hand met de maffia gaat deze ten onder aan goedkope Chinese namaak, ook in Italië zelf.

Toch ziet Roberto Calasso nog hoop gestapeld, niet alleen in de roze wolken van Tiepolo: “Het is die typisch westerse alertheid, het vermogen om de veelsoortigheid van de uiterlijke verschijning met onbevangen geest te benaderen, aan zichzelf te twijfelen, zichzelf zonodig uit te schakelen alvorens op verkenning te gaan, zonder de keten van rotsvaste overtuigingen, maar zuinig op de gave om de macht van dat wat is te herkennen.” (Het roze van Tiepolo).