Over misbruik van empathie en solidariteit

11/09/2013 

“‘t Is weer voorbij die mooie zomer – Die zomer die begon zowat in mei – Ah, je dacht dat er geen einde aan kon komen – Maar voor je ‘t weet is heel die zomer – Al weer lang voorbij.”

Vanmiddag bleef deze evergreen van de Nederlandse cabaretier, zanger, schrijver en Rotterdammer Gerard Cox door mijn hoofd spoken. Na die mooie zomer met de fiets visite rijden in stortbuien is een echte bezoeking. Bij een bejaarde de column kunnen lezen van Gerard Cox in ‘De Oud Rotterdammer, de gratis krant voor de 50-plusser’ stemt dan weer tot vreugde als de regen de grote ramen op de 8ste verdieping van de galerijflat geselt. Kunnen invallen wanneer je patiënt het voorbije-zomerlied aanheft, maakt de empathie weer groot. Bij ons allebei.

School gesloten

Minder groot was mijn empathie wanneer ik zeer weinig beweging zag in en om de oude schoolgebouwen van de beruchte Islamitische Scholen Gemeenschap Ibn Ghaldoun. Het hek stond open en de blauwe gordijnen hingen nog even verfomfaaid als voor de zomer toen de grootste examenfraude ooit aan het licht kwam.

Vandaag deelde de staatssecretaris voor onderwijs mee dat per 1 november de openbare financiering van de school wordt stopgezet. Hij deed dit op basis van een uitgebreid inspectierapport. De problemen beslaan zoveel terreinen en zijn in hun onderlinge samenhang zo groot, dat het binnen een beperkte periode onmogelijk is om tot een voldoende en duurzame kwaliteitsverbetering te komen. Het bestuur heeft de afgelopen jaren wel werk gemaakt van kwaliteitsverbetering, maar de ernstige reputatieschade van de examenfraude heeft de school op een vrijwel niet in te halen achterstand gezet.

De laatste Islamitische Scholen Gemeenschap in Nederland ‘Ibn Ghaldoun’ heeft al jaren te kampen met slepende kwesties, zoals grote financiële problemen, onbevoegde en gebrekkig Nederlands sprekende docenten, een gesloten en slechte bedrijfscultuur, achterblijvende onderwijsprestaties en slechte panden. Er worden taallessen gegeven door docenten die daar niet de juiste diploma’s voor hebben, op de lessen Arabisch na, die worden door eerstegraads bevoegde docenten gegeven.

Empathisch frauderen

In de laatste zomermaand maakte het Openbaar Ministerie bekend dat 42 scholieren vervolgd zullen worden voor het helen en verkopen van gestolen eindexamens. Elf onder hen worden beschuldigd van het daadwerkelijk ontvreemden van 27 eindexamens uit de school.

De grootste examenfraude ooit kwam toevallig aan het licht omdat iemand de vragen van de in Nederland centraal georganiseerde eindexamens van het middelbaar onderwijs via internet te koop aanbood. Een dergelijke grootschalige fraude kon alleen dankzij een dwingende zwijgplicht, grote empathie en solidariteit tussen de leerlingen en leraren van de bewuste school. Wie zich hierbij aansluit, wijst een emanciperende onderwijsvisie af. Diploma’s van leerlingen uit die scholengemeenschap verliezen elke waarde. Onderlinge solidariteit drijft dan als een vorm van zelfmedelijden op verontwaardiging over racisme en discriminatie.

Empathie die steunt op het ‘identificeerbare slachtoffereffect’ kan ons op het verkeerde been zetten. Bij voorkeur wordt hiervoor een beroep gedaan op beelden van kinderen. Hen wordt onschuld en hulpeloosheid toegedicht. Nochtans worden kinderen niet zomaar geboren. Kinderen worden gemaakt en opgevoed door hun ouders. Ze voelen zich vooral solidair met het eigen gezin, de eigen familie met alles erop en eraan.

Slachtoffereffect

Sommige ouders in India brengen hun kinderen blijvende opvallende verwondingen toe om ze daarmee tot effectievere bedelaars te maken. Yale-psycholoog Paul Bloom zei hierover in The New Yorker van 20 mei ll.: ‘Geld geven bij het pijnlijke aanblik van een gemutileerd kinderlijf, de logische empathische reflex, houdt het probleem in stand, terwijl meer analytisch denkwerk nodig is om het probleem bij de wortels aan te pakken.’

Afgewezen vluchtelingen en vermeende asielzoekers zetten graag in op dat identificeerbare slachtoffereffect als een vorm van emotionele chantage.

Empathie en principiële verklaringen over solidariteit blijken echter ongeschikt als moreel kompas in een samenleving.
Het aanzwengelen van onze empathie leidt meestal niet tot oplossingen. Erger zelfs. Onze empathie wordt graag misbruikt.
Niet alleen in 1914 om in Groot-Brittannië massaal te mobiliseren tegen de verkrachting van het kleine België door de Pruisische Hunnen. Maar ook de recente beelden en verhalen van de slachtoffers van vermeende gifgasaanvallen in Syrië drijven op dit soort empathie. Het wordt gebruikt als propagandamateriaal voor een als moreel noodzakelijk verklaard westers ingrijpen in de Syrische burgeroorlog.

Onzinnige veralgemening

Menselijke solidariteit heeft lang niet alleen maar goeds opgeleverd.
Het gedrag van voetbalhooligans en politieke of religieuze extremistische rellen zijn ook gebaseerd op solidariteit tussen de deelnemers onderling. Groepsgewijs georganiseerde uitkeringsfraude steunt evenzeer op onderlinge solidariteit. Beurshandelaars en -makelaars kennen alles van empathie en solidariteit als hun banken dreigen om te vallen.
Vaak wordt onze empathie bevraagd om ons solidair op te stellen.
Maar dat is geen eenvoudige opdracht wanneer werkloze autochtonen merken dat de arbeidsmarkt verstoord wordt door immigranten die uitgestuurd werden om kapitaal voor het thuisfront te vergaren. Vraag en aanbod worden zo van buitenaf verstoord.

Bij solidariteit, empathie, compassie en steun is het veralgemenen van principes bijna altijd onzinnig aangezien er geen gelijkheid bestaat tussen mensen onderling.

‘Empathie is wat ons menselijk maakt, objecten en subjecten van morele zorg. Empathie verraadt ons echter als we het als morele gids proberen te gebruiken.’ - Paul Bloom.