Thuishulp, technische hulpmiddelen, medicijnen zoals maagzuurremmers, plastische en tandheelkundige behandelingen, medisch noodzakelijke circumcisies worden niet langer door de ziekteverzekering vergoed. Wat vroeger uit de verplichte AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) gefinancierd werd, komt meer en meer in de eigen polis terecht of moet betaald worden door de gemeente waar de hulpvrager woont.

Vanaf 2015 wordt deze AWBZ zorg voor ouderen, chronisch zieken en gehandicapten ingrijpend hervormd. Alleen de zwaarste, langdurige zorg valt dan nog onder die verplichte AWBZ. De zorg aan huis wordt een taak van de gemeente en die wordt alleen nog vergoed bij mensen met een laag inkomen. De medische zorg, verpleging en langdurige geestelijke gezondheidszorg komt voor rekening van de zorgverzekeraars (mutualiteiten). In onderlinge concurrentie bieden zij allerlei polissen aan. Gaande van een minimale verplichte basisverzekering met lagere premies en hoge eigen risico-bijdrage tot ‘Beter Af Plus 4 sterren’. Zo’n polis kan je dan naar vermogen en believen aanvullen met een extra verzekering tandzorg, fysiotherapie, bevalling met of zonder pijnstilling, obesitasbehandeling, huidcorrecties, enz. Vaak worden de behandelingen enkel toegelaten bij door de ziekteverzekeraar gecontracteerde zorgverleners of ziekenhuizen. Voor de patiënt blijft doorgaans bovenop een fors deel zelf te betalen.

Plots kregen de Nederlandse notarissen extra werk als gevolg van de discussie over de nakende wetswijzigingen. Tienduizenden bejaarden lieten testamentair vastleggen dat hun kinderen het kindsdeel mogen opeisen als de langstlevende ouder in een verzorgingstehuis wordt opgenomen.

Op die manier willen ze voorkomen dat hun spaargeld verdwijnt aan eigen bijdragen voor het verzorgingstehuis. Wie zijn of haar bijdrage aan de AWBZ niet kan betalen van pensioen of uitkering, moet het eigen vermogen aanspreken. De extra bijdrage voor het verzorgingshuis kan oplopen tot maximaal 24.000 euro per jaar. Testamentair willen ouderen nu vermijden dat hun spaargeld bij de overheid terecht komt in plaats van bij hun kinderen.

Dezer dagen heerst bij de progressieve elite in Vlaanderen commotie over het rauwe individualisme dat uit het recente onderzoek van Mark Elchardus naar voor zou komen bij de Vlaamse medemens. Hij herkent in de resultaten immers een overheersend egoïstische reflex tegenover de gezondheidszorg bij de bevraagde burgers die zich uitspreken tegen een rationalisering van de zorg en voor het rantsoeneren van die zorg bij een nakende bezuinigingsronde.
Uit het onderzoek bleek dat er een ruim draagvlak is om dure behandelingen niet langer te vergoeden bij mensen van 85 jaar of ouder, terminale patiënten en mensen die langdurig in een coma verkeren.
Professor Elchardus gruwt van deze resultaten en wijst erop dat alle sociale organisaties gefaald hebben in burgerschapspedagogie, de voorlichtingsopdracht om solidariteit te sturen bij hun doelgroepen.
Bij voorbaat uitsluiten van de zwaksten is niet zo verstandig wanneer solidariteit een vorm van uitgesteld eigenbelang is. Er kan immers ooit een dag komen dat je zelf tot die zwakste groep behoort.

Maar is dit nog wel een sluitend argument in de huidige gezondheidszorg?

Vooreerst ontstond deze oude, collectieve vorm van door de overheid verplichte solidariteit wanneer de deelnemers vergelijkbare belangen meenden te hebben of bij elkaar een positieve lotsverbondenheid herkenden. Dan heeft de ene mens dus baat bij het welbevinden van de ander.

De Franse filosoof Pierre Rosanvallon merkte al eerder op: “De crisis van de solidariteit is net dat men niet langer gelooft in de opstelling van zijn medeburgers, omdat men vindt dat ze uitkeringsverslaafd zijn, sociale profiteurs zijn, of, op een heel ander vlak, te veel kinderen kopen en een andere godsdienst hebben.”

Vandaag verbrokkelt de eens zo geprezen lotsverbondenheid ook door extravagante lonen en premies voor directieleden van openbare bedrijven, door enorme vergoedingen voor zorgverzekeraars en sommige categorieën van zorgverstrekkers, al dan niet in ziekenhuizen.

Alvast in Nederland wordt het solidariteitsaspect van een ziekteverzekering onverbloemd ingeruild voor de kleine lettertjes van de verzekeringspolissen. Verzekeringen gaan niet over solidariteit. Verzekeringen gaan over winstcijfers en risicoberekeningen. Dat weet iedere burger inmiddels wel.

Solidariteit als uitgesteld eigenbelang in de gezondheidszorg wordt steeds minder herkend, laat staan geaccepteerd. Het is ook brandstof gebleken voor de motor van de angst waar verzekeraars én zorgverleners op draaien. Hun omzet en winsten hangen af van de hoeveelheid verzekerde en gepresteerde zorg die ze kunnen declareren bij de (ziekte)verzekering.
Marktwerking vermijden in de gezondheidszorg kan zeker helpen, maar vooral de angstwerking moet ophouden.
Preventie- en voorlichtingcampagnes die hoge kosten en zinloze angst genereren, zijn al even ongewenst. 90 procent van de bejaarden in Nederland én Vlaanderen willen een waardig levenseinde zonder onnodige en dure onderzoeken en behandelingen. Desondanks worden wij vaak ‘ziek van gezondheid’ in de prijzige mallemolen van overbodige zorg.

“Mensen moeten beseffen dat zij zelf de belangrijkste component in hun leven zijn, en niet het sociale vangnet waarop ze in geval van nood kunnen terugvallen.(..) De relatie tussen die individuele verantwoordelijkheid om je eigen leven op te bouwen en de maatschappelijke solidariteit wanneer dat door omstandigheden buiten je wil om niet lukt, is de hoofdopdracht van de democratie.” Pierre Rosanvallon.