Nederland heeft na de tweede wereldoorlog een mooi zelfbeeld bij elkaar gedroomd. De Nederlandse Maagd hoedde en voedde haar onderdanen, zeker in de oude koloniën. Haar waterbouwkundigen veroverden land op de woeste zee. Haar ingenieurs bouwden hoogtechnologische sleepboten en boorplatforms. Zij ontwierpen de modernste elektronica. Creativiteit zorgde voor een heldere stijl in alles, zo leek het wel. Verboden te gebieden werd een cultuurbegrip van provo tot langharige soldaten. Economisch ging het met de aardgasbellen voor de wind en de hele wereld leek op te kijken naar de hoge morele standaarden die in het koninkrijk werden gehanteerd. Artikel 1 van de Grondwet verklaart immers: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.’

Kom daar in de rest van de wereld maar eens om, toch?

Die nationale tolerantie-trots verleidde filosofen en historici tot belangrijke analyses over de Nederlandse grondslagen van iedere democratie. Het verblijf van de Pilgrimfathers in Delftshaven – tegenwoordig Rotterdam – aan het begin van 17de eeuw lag mee aan de basis van de Verlichtingsidealen van gelijkheid en het republikeinse zelfbestuur in de Verenigde Staten van Amerika. En van daaruit in zowat de hele wereld. Spinoza en vele andere denkers en doeners konden als asielzoekers toch maar voluit bijdragen aan de bloei van handel, nijverheid, kunsten en wetenschappen ten bate van de gehele mensheid. Hollandse regenten waren gastvrij voor gegoede inwijkelingen en vluchtelingen – ook uit het zuiden. Zij droegen immers ruim bij tot de economische macht en rijkdom van de Republiek.

Als grondslag voor de Gouden Eeuw werd dit verhaal een onderdeel van de historische canon van Nederland. En zoals dat gaat met historische verhalen worden ze graag tot een bruikbare mythologie gesmeed. ‘Vrijheid, gelijkheid en solidariteit’ diende om de huidige generaties een ideaalbeeld in te prenten van de multiculturele samenleving. Vier eeuwen verschil maakt in wezen niet veel uit. En het ‘in gelijke gevallen’ van de grondwet was een rekbaar begrip.

Mensen zijn toch mensen of ze nu arm zijn of rijk, zwart of blank, man of vrouw. Iedereen is gelijk voor de grondwet en discriminatie is omwille van gelijke kansen ten strengste verboden. Wat zou Nederland als een van de rijkste landen van de wereld asielzoekers, economische migranten en illegale gelukzoekers niet fatsoenlijk kunnen opvangen. Welvaart kan al die mensen een plaats geven en het land diversifiëren dank zij de boeiende culturen en religies die ze met zich meebrengen.

Het bekte aardig maar het intentieproces van zo’n vreedzame multiculturele samenleving bleek allesbehalve op gelijkheidsidealen gebaseerd.

In omstandigheden die verre van gelijk waren, werd aan nieuwkomers meteen solidair gelijke rechten verleend. Tenminste tot het economisch niet meer goed te dragen was. En dat werd het eerst ervaren door de zwakste inwoners van het Koninkrijk der Nederlanden. Zij werden bij een blijvende instroom van nieuwe generaties migranten geconfronteerd met gettovorming en de minder feestelijke aspecten van botsende culturen, ook bij nacht en ontij. De samenlevingsregels in galerijflats en sociale huurwoonwijken verloren hun betekenis. Wie nieuwkomers daarop probeerde aan te spreken dreigde al gauw als racistische kaaskop te worden weggezet.

En dus verdween met het oogcontact ook het wijkgevoel en werd iedere confrontatie uit de weg gegaan. Op enkele uitzonderingen na werden grote gewelddadige conflicten tussen autochtonen en allochtonen vermeden, maar onder het plaveisel blijft de veenbrand smeulen. Bij iedere verkiezing is de verbijstering van de zelfverklaarde progressieve elite van Nederland groot omdat de kiezer hun politiek van goede bedoelingen niet wil begrijpen, laat staan appreciëren.

Een vergelijkbaar fenomeen doet zich voor in de Scandinavische landen waar sinds de moordpartij van Anders Breivik op 22 juli 2011 in het sociaal-democratische jongerenkamp op het eiland Utoya vaker etnisch geweld aan de oppervlakte kwam.

De Nederlands-Deense filosofe Stine Jensen slaagde in haar tv reeks ‘Licht op het Noorden’ een glimp te laten zien van de spanningen, frustraties en woede die zich onder de van staatswege georganiseerde gelijkheidscultuur in landen als Noorwegen oplaadt.

De autochtone bevolking voelt zich geconfronteerd met een schijnbaar eindeloze instroom van vluchtelingen en arbeidsmigranten die bij gettovorming hun normen en waarden graag publiek belijden en opleggen. Wie reageert en op zijn strepen staat, heet al gauw racist.

In Nederland bleek het zwartepieten over zwartepiet hiervan een mooi voorbeeld. Telkens weer slagen zelfverklaarde zendelingen erin om ‘s lands eer te kapen met eisen tot genoegdoening, slavernij compensaties, verbouwing van de Gouden Koets waarop zwarte medemensen afgebeeld staan die onderdanige dankbaarheid betuigen aan Hollandse kolonialen. Voor menig zendeling is Hollands Glorie nog steeds de oorzaak van alle ellende in de vroeger koloniën, vroeger en zeker ook nu. Daarom draagt Sinterklaas vandaag in de landelijke supermarkten een ondefinieerbare mijter en wordt hij omringd door oranjepieten.

De meeste nieuwkomers – ook uit de oude koloniën – weten zelf heel goed welke mogelijkheden de Nederlandse samenleving hen biedt en heeft geboden. Wie oud en wijs genoeg is voor enig historisch besef, weet perfect wat racisme is en waar dit iemand het diepste kan raken. In de meeste Afrikaanse landen worden mensen etnisch beoordeeld en bedreigd. Enkel stamverband biedt dan nog soelaas. Binnen de islamitische oemma is alle respect zoek voor andere interpretaties van het ware geloof. Saoudi Arabië organiseert vandaag met veel politiegeweld de uitdrijving van illegale arbeidskrachten – ook islamitische – waardoor hele economische sectoren stokken. Hierover worden in de Verenigde Naties geen verontwaardigde pleidooien gehoord vanwege de Jamaicaanse Verene Sheperd. Zij was de mensenrechtenonderzoeker bij de Verenigde Naties, die wel bij hoogdringendheid de afschaffing van het Sinterklaasfeest bepleitte wegens herinneringen aan de slavernij.

De kreet racisme en discriminatie klinkt in Nederland vaak luid wanneer een nieuwkomer zijn gram wil halen. De grootste roepers halen zo meer hun vermeend gelijk. De anderen verbijten zich in stilte, zonder te vergeten. Wanneer de overheid zich terugtrekt uit de publieke ruimte verdwijnt ook iedere vorm van gelijkheid en transparantie.

Zo is de reactie op het openstellen van de grenzen voor Oost-Europese arbeidsmigranten – nu ook Bulgaren en Roemenen – niet alleen problematisch voor de Engelse regering maar ook voor het liberaal-socialistische kabinet Rutte. Vooral wanneer gelijke rechten meteen ook staan voor recht op uitkeringen en sociale zekerheid, waar de participatiesamenleving vrijwilligerswerk voor leefloon eist.

En dan hebben dezer dagen de Staten Generaal van het Koninkrijk der Nederlanden niet alleen Koningin Máxima tot regentes benoemd in geval van overlijden van haar Willem-Alexander, maar de Eerste Kamer heeft nu ook de blasfemiewet opgeheven. Sinds 1932 was godslastering in het koninkrijk bij wet verboden. Vandaag niet meer.

Maar ook hier is niets wat het lijkt. De Eerste Kamer wil dat de regering artikel 137 aanpast wordt opdat gelovigen “afdoende worden beschermd tegen belediging van hun geloof, zonder dat dit de vrijheid van meningsuiting onnodig beperkt”.

De Nederlandse schrijver en historicus Karel van het Reve schreef ooit over de blasfemiewet in ‘De Ondergang van het Morgenland’: “Hoe je het ook bekijkt, lastering heeft te maken met het vertellen van dingen die niet waar zijn. Door godslastering strafbaar te stellen, wordt de indruk gewekt dat de Nederlandse staat bepaalde dingen, de god der christenen betreffend, voor waar houdt. Dat is niet zo.”

Een wet op godslastering die vervangen wordt door een andere beperking van de vrije meningsuiting over religie en geloof blijft een risico voor wie niet het juiste geloof is toegedaan. In een land met vele geloven en ongelovigen leidt dit vroeg of laat tot problemen wanneer de publieke ruimte niet vrij blijft van militante openbare geloofsbelijdenissen.

In België veroordelen ambtenaren tot GAS-boetes voor wie in de sociale media kritiek levert op fout gedrag van politiediensten. In Nederland dreigen boetes voor het onteren van de naam van God.