ZURBARÁN – Meester uit de Spaanse gouden eeuw.

nog tot 25 mei 2014 in Bozar Brussel.

 Francisco de Zurbarán behoort net als Velázquez en Murillo tot de belangrijkste Spaanse barokschilders. Voor het eerst in België is een overzicht van zijn artistieke productie te zien. Zijn oeuvre (met voornamelijk religieuze onderwerpen) valt op door een zuiver naturalisme vermengd met een moderne poëtische sensibiliteit. De ‘schilder van de contrareformatie’ gaf met zijn doeken uitdrukking aan de nieuwe mentaliteit na het Concilie van Trente (1545-1563), dat in het Spanje van de zestiende en zeventiende eeuw niet alleen voor een culturele opleving in de beeldende kunsten zorgde, maar ook in theater, literatuur en muziek. Dat laatste kun je ervaren in een reeks concerten en andere activiteiten die parallel met de retrospectieve plaatsvinden.

 

’t Klinkt allemaal geweldig, het lijkt ook allemaal prachtig, theatraal gepresenteerd, prachtige liederen ook op „La oreja de Zurbarán’’   van het Huelgas Ensemble o.l.v. Paul van Nevel. Het hele verhaal wordt gepresenteerd onder de Hoge Bescherming van Hare Majesteit de Koningin, Paola en dan is de standvastigheid van een geloofsovertuiging nooit ver weg. Althans de huldebetuiging daaraan.

De tentoonstelling in Bozar brengt een aardige selectie uit de werken van de diepgelovige meester van de heiligheid.

Cees Nooteboom heeft met zijn ’Zurbarán, Schilderijen 1626 -1664’ bij Ludion een mooie handleiding afgeleverd voor de verblufte toeschouwers.

Francisco de Zurbarán kan met een spel van licht en donker, schaduw en vele tinten grijs ongelooflijk krachtig menselijke figuren neerzetten als  lijdende of gemartelde monniken, ingehouden heiligen, aarzelende kerkvaders en vooral als de gekruisigde. Door hun houding dwingen ze de toeschouwer tot contemplatie over veel meer dan het al dan niet wankele of verloren geloof. Ook zonden van wellust en onkuisheid komen onrechtstreeks en dus beklijvend aan de orde. Spaanse mystiek weet ook vandaag nog menig toeschouwer te raken.

 

 

Sommige martelaren in vol ornaat stralen als een in pijen gewikkelde Sebastianus die gelijkgestemde bezoekers smachten. Er wordt veel verborgen, niet alleen in het donker van de achtergrond. Ook onder de kappen, mantels, tapijten en brokaten stoffen.

Maar Zurbarán overstijgt met zijn magnifieke staalkaarten van de textielnijverheid de louter publicitaire opdrachten voor kloosters en kerken.

Hier scheert hij als schilder de hoogste toppen, ook intellectueel. Zijn stillevens en lammetjes voor de slacht zijn eveneens adembenemend geschilderd, mede door hun sobere presentatie.

Dat lukt minder in zijn latere vrouwelijke heiligen en aanverwante etherische of ijzig gesuikerde schoonheden die net terug van de marteling in een paasbeste outfit hun opwachting maken voor de hemelse aanbidding.

Met de didactische voorstelling van de allerheiligste visoenen, dromen of hallucinaties verknoeit hij vaak op verbijsterende wijze de imponerende kracht van zijn werk.

Zijn paters in orgastische aanbidding van de Heilige Maagd die talloze wanstaltig vette kinderkopjes lijkt gebaard te hebben en zijn rozen met doornen en veel roze barokke tafereeltjes van de heilige familie zijn voor de hedendaagse ongelovige behoorlijk ranzig. Wie niet begrijpt waarom toegewijde Roomse priesters – of andere bedienaars van de eredienst tot Ene en Ware goden – kunnen vallen voor de luisterrijke onschuld van een kind, knaap of moedermaagd kan bij Zurbarán terecht voor beeldende ideeën.

Je kan veel van zijn opdrachtwerk voor allerlei populaire en dus goed boerende religieuze orden lezen als didactisch materiaal bij de sublimatie van vergeefse pogingen tot wereldse en seksuele onthechting van talloos veel religieuzen en angstige gelovigen.

In die zin schildert Zurbarán de extase van zijn tijd en tijdgenoten.

Hij deed dat met het oog op de commerciële waarde van zijn werk op haast industriële wijze, vooral wanneer zijn doeken bestemd waren voor de vele nieuwe kerken en kloosters in Latijns Amerika. Ook daar werd de Iberische traditie van extatisch lijden graag herkend in Indiaanse tradities van bloedoffers en sadomasochistisch theater.

De tentoonstelling is niet alleen verbluffend omwille van het meesterlijke schilderwerk. Zurbaráns werk verglijdt met de leeftijd van de meester in een  rozige en rijke sublimering van ranzige fantasieën onder een dreigend en drukkend geloof.

Het zou na zijn tijd nooit nog echt goed komen met dat Spanje van toen.

 

Nautilus, FOCUS ON GREECE

Nautilus helpt dan weer om na Zurbarán wat op adem te komen dank zij het blauw en wit van water en lucht uit de Middellandse Zee. Een piekfijne tentoonstelling met vertederende en verbluffende kleinodiën uit de Helleense cultuur probeert een focus op Griekenland te richten tijdens het Griekse voorzitterschap van de Europese Unie. Bescheiden, en mineur, maar desalniettemin een verleidelijke verademing.

http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/kunsten/1.1845119