Nuri Bilge Ceylan, Wintersleep – Gouden Palm Cannes 2014

‘Vroeger had ik bewondering voor je. We dachten dat je grootse dingen zou gaan doen, dat je beroemd zou worden. (...) Maar die artikeltjes van jou… het is sentimentele romantiek. Er spreekt een naïeve, zwakke zelfovertuiging uit. Je neemt geen risico’s; de auteur trapt open deuren in om zich geliefd te maken. En die lyrische, naar sentimentalisme neigende dekmantel maakt het alleen maar erger.’

Zo moet je het van je inwonende zus Neclam hebben, zeker als zij haar man en Istanboel heeft verlaten voor het ouderlijke grothotel ’Othello’ in Cappadocië waar jij als oude acteur met je jonge, geëngageerde en nog in de goedheid van de mens gelovende echtgenote inspiratie en rust hoopt te vinden om met het betere schrijfwerk een plaats te veroveren in de intellectuele geschiedenis van Turkije.

“Je bent onverdraaglijk, ouderen verwijt je dat ze conservatief zijn en jongeren dat ze tradities verloochenen, gelovigen dat ze naïef zijn, zich laten meeslepen, niet-gelovigen dat ze geen idealen hebben.”

Deze 194 minuten durende film heeft voor niet Turks sprekenden kijkers één nadeel: je moet te vaak, te lang en te veel de ondertiteling volgen om de lange theaterdialogen te begrijpen, waarbij je het breedbeeld van pose, mimiek, beweging verliest. Als niet Turk is het gissen naar nogal wat verwijzingen naar voor Turkse mensen evidente betekenissen van sommige uitspraken, geladen citaten.

Desondanks kan je als oudere kijker meegezogen worden in een besloten verhaal van menselijke verwachtingen, onderlinge pijn en de vele manieren om de kneuzingen en bijtende littekens te zalven. Je krijgt een staalkaart te horen en te zien van foute keuzes die mensen maken, van dingen die in het leven verkeerd gegaan zijn, die weer opgelapt werden en toch rafelen. Van de schrijnende pijn bij naïeve hulpvaardigheid, sociale idealen en haat die altijd koud overblijft.

Je verbijt het verbale armworstelen waarmee in besloten familierelaties posities van vermeende eer en machtsposities worden bedwongen. Met verbazingwekkende vanzelfsprekendheid merk je hoe mensen die niet bereid zijn verraad te plegen of afstand te nemen van hun kinderlijke hoop telkens weer vastlopen in een geestdodend stramien van vertrouwde wrok en rancune als ultieme zelfbevestiging in het grote eigen gelijk.

’Winter Sleep’ is geen film voor jonge mensen die nog geloven in hun eigen verlangens als drijfveer van hun verwachtingen.

Zoals in zijn vorige films Once upon a time in Anatolia  en Three Monkeys gaat Nuri Bilge Ceylan in ’Winter Sleep’ gestaag verder in het onderzoek naar een draaglijke positie in menselijke relaties, deze keer in de bijna ondraaglijke schoonheid van de winter in Cappadocië. Hij weegt nu de houding van Aydim, de vroeger in de wereldstad Istanboel beroemde acteur en theatercriticus. Ondanks de vele woorden en wendingen wordt hij te licht bevonden, ook in de spiegel. Omdat het zeer oude verleden in iedere boom en beek huist, in iedere grot en mens. Emotioneel evenwicht kan alleen dynamisch bewaard worden, steunend op erbarmen met anderen en mededogen met onszelf.

‘Ik begrijp niet dat je het niet beu wordt altijd over hetzelfde onderwerp te schrijven,’ bijt Neclam Aydim toe in Winter Sleep.

‘Volharding is de enige manier om je te verdiepen in een onderwerp; om iets nieuws te creëren,’ antwoordt Aydim.