‘Das Leben der Anderen’, het leven zoals het is, vandaag en morgen, voor ieder van ons.
Das Leben der Anderen '? Synopsis http://www.daslebenderanderen.nl/ 'Oost Berlijn, 1984, Gerd Wiesler (Ulrich Mühe), Stasi-officier HGW XX/7, krijgt het toezicht op de toneelschrijver Georg Dreymann (Sebastian Koch) toevertrouwd. Hij vraagt zich niet eens af of het niet om een nep-intrige gaat in scène gezet door de minister van cultuur Bruno Hempf (Thomas Thieme) die verliefd is op Dreymanns vriendin de toneelspeelster Christa-Maria Sieland (Martina Gedeck) en die hem wil laten verdwijnen. Zijn meerdere Luitenant Kolonel Grubitz hoopt er, wat hem betreft, een carrièrevoordeel uit te halen. Wiesler, vrijgezel en zo goed als zonder privé-leven, ontdekt tijdens zijn toezicht de wereld van de kunst, van de liefde en van de vrijheid van geest, horizonten die hem tot dan toe onbekend waren. Beetje bij beetje, neemt hij afstand van zijn plicht. Hij grijpt niet in wanneer Dreymann, na de zelfmoord van een bevriend regisseur waarvan de loopbaan werd gesaboteerd, een artikel schrijft over het abnormaal hoge aantal zelfmoorden in DDR.
Dreymann, nochtans in het bezit van zijn eigen schrijfmachine, gebruikt een gesmokkeld schrijfmachine dat hem door het Westduitse tijdschrift Der Spiegel werd geleverd. Wiesler beschermt zelfs Dreymann door onvolledige verslagen op te stellen. Wanneer Christa-Maria in de kantoren van Stasi wordt ondervraagd en haar vriend aangeeft, gaat Wiesler naar het huis van Dreymann terug om er het bezwarende schrijfmachine weg te nemen. Dreymann is verrast wanneer hij zijn schuilplaats leeg terug vindt tijdens de huiszoeking.'
Vele jaren na de Wende komt de toneelschrijver erachter dat ook hij zoals iedereen in de intellectuele dissidente kringen 24 uur op 24 werd geobserveerd en afgeluisterd. Bij zijn opzoekingen in het intussen publiek toegankelijke Stasi archief komt hij tot het besef dat HGW XX/7 zijn observatieverslagen vervalst heeft.
Hij wil hem ontmoeten maar ziet af van de rechtstreekse confrontatie met de voormalige Stasi-kapitein die in de straten van het nieuwe Berlijn huis-aan-huisreclame bedeelt met een gammel karretje achter zich aan. Dreymann besluit zijn boek te schrijven: 'Die Sonate Vom Guten Menschen', opgedragen aan HGW XX/7, die bij zijn tochten langsheen de Oostberlijnse brievenbussen in de Karl Marx Buchhà?ndler het boek ontmoet, opgedragen aan hem, de vroegere HGW XX/7, uit dank.
In een Nova TV uitzending van 27 januari 2007 werd in de oude gevangenis '? nu museum – één van de Stasi slachtoffers aan het woord gelaten over de psychologische technieken van onzekerheid, vernedering en angst. Een oud onderminister van Staatsveiligheid oreert dan over nestbevuiling en smerige leugens die het goede van het socialisme besmeuren en belachelijk te maken.
Vandaag lopen er nog met de droom van de socialistische arbeidersparadijzen waar idealisten het beste van zichzelf hebben gegeven. Vandaag zijn er nog velen die geloven dat zij de enige echte leer en waarheid in pacht hebben die allesomvattend hemels geluk op aarde kan brengen voor alle mensen van goede wil. Dit schrijnend misverstand blijven de rechtgelovigen koesteren die het 'reëel bestaande socialisme' nooit voor echt hebben genomen. Er ging immers altijd wat fout: afwijkende strekkingen, reformisten en revisionisten van de ware bevrijdende leer, saboteurs en agenten van het grootkapitaal, binnen- en buitenlandse vijanden van het socialisme.
Zij weigeren te erkennen dat socialistische en religieuze heilsstaten fundamenteel fout waren, zijn en blijven voor wie menselijkheid hoogacht. Sinds het ineenstorten van die regimes gaat het snelle winstprincipe wild tekeer op de puinhopen van de oude socialistische vaderlanden. Het wordt een generatielange lijdensweg voor de bewoners van deze economische, sociale, intellectuele, morele en ecologische puinhopen.
Maakbaarheidsideologieën worden per definitie gebouwd op terreur en moord, op de geà?nstitutionaliseerde leugen van het staatsapparaat. De Oost-Duitse kameraden waren bovendien uiterst grondig en vergevorderd in hun manipulatietechnieken. Zij bestudeerden de psychologische profielen van hun dissidenten om hen met een passende minimale ingreep tot zelfgekozen stilte te brengen: je houdt zo iemand aan, ondervraagt hem wat, dreigt een beetje en laat hem vooral 10 maanden in onzekerheid opgesloten, zonder contact met familie of vrienden. Dan laat je hem zonder enige verklaring los en moet hij weer terug naar zijn oude omgeving. Je zal zien: nooit hoor je er nog wat van.
In het theater van het leven krijgen we allemaal een rol toebedeeld. We weten niet welke rol, we kennen script noch regisseur.
De combinatie tussen Berthold Brecht (Der gute Mensch von Sezuan), Robert Musil ( Der Mann ohne Eigenschaften) en de prachtige muziek van Gabriel Yared & Stephane Moucha (Die Sonate vom guten Menschen) zorgt ervoor dat 'Das Leben der Anderen' langer blijft beklijven dan een verhaal van geven en nemen tussen vier mensen.
De film is geen historiserend verhaal, het gaat niet om het leven van anderen dat bespied wordt. Het gaat over de mogelijkheden die resten voor menselijke relaties in een systeem waar iedereen vrijwillig een mobilofoon bij zich heeft of een chip toebedeeld krijgt, waarop alle gegevens van het leven worden verzameld.
Mensen lijken daarin op koeien met oormerken, zij het dat wij dit vrijwillig lijken te accepteren. Via het mobiele telefoonverkeer worden al onze gesprekken jarenlang opgeslagen, alle mailverkeer wordt gescreend en gestockeerd, iedere surfbeweging op het web '? onder het mom van jacht op kinderporno – wordt gecontroleerd en bewaard, iedere verplaatsing die we doen, kan worden gevolgd '? ook zonder GPS, alle financiële verrichtingen worden door de Amerikaanse geheime diensten nagevlooid, wat we op vliegtuigen naar de VS willen eten, moet vooraf worden bekend gemaakt.
De meesten onderons hebben vandaag geen benul van wat de staat allemaal beweert te moeten doen om de strijd tegen het terrorisme tot grote successen te voeren. Met als resultaat dat net zoals in de DDR ongeveer iedereen verdacht is.
In Nederland werd door het Tilburgse Rathenau Instituut een indringende studie afgeleverd voor een debat in de Eerste Kamer van de Staten Generaal: 'Van privacyparadijs tot controlestaat? Misdaad- en terreurbestrijding in Nederland aan het begin van de 21e eeuw' http://www.rathenau.nl/
In de studie, die de Universiteit van Tilburg in opdracht van het Rathenau Instituut heeft uitgevoerd, wordt voor het eerst aandacht besteed aan het totaalbeeld van de veiligheidsmaatregelen die de Nederlandse overheid neemt in de strijd tegen misdaad en terreur. Hoe grijpen deze maatregelen op elkaar in? Welke prijs betalen we ervoor als maatschappij en is het die prijs waard? Want hoewel burgers bereid lijken te zijn hun privacy op te geven voor meer veiligheid, hebben de meesten van hen geen notie van de maatregelen die de overheid allemaal neemt uit naam van hun veiligheid, laat staan dat ze het effect daarvan op hun privacy kunnen overzien.
'Steeds vaker raken mensen betrokken bij opsporingsonderzoeken zonder dat er een concrete verdenking bestaat. Dat hangt samen met de toenemende digitalisering van databestanden, die steeds makkelijker ontsloten, gekoppeld en geanalyseerd kunnen worden. Individuen worden soms op louter statistische verbanden uit een bestand gefilterd en aan nader onderzoek onderworpen. Daarmee wordt in principe iedere burger een potentiële verdachte. Zo werd een voormalig scheikundeleraar die examenvraagstukken maakte voor CITO verdacht van betrokkenheid bij de verspreiding van massavernietigingswapens. De leraar werd een verdacht sujet voor de AIVD omdat hij op internet naar informatie zocht over ‘zwaar water’ en hij ooit in dezelfde straat woonde als de Pakistaanse atoomspion Khan. Overheid in een spagaat De overheid dient over de veiligheid van burgers te waken. Tegelijkertijd vormt diezelfde overheid een bedreiging voor de privacy van burgers. Dat leidt tot een spagaat. De overheid gaat er te gemakkelijk vanuit dat veiligheid boven alles gaat en dat burgers bereid zijn hun privacy in te leveren. Mensen blijken vaak geschokt als ze ontdekken hoeveel politie en justitie – achter hun rug om- over hen te weten kunnen komen. Zorgvuldig handelen is ook een belangrijk punt. Zo is er de notificatieplicht die justitie verplicht om mensen te informeren over onderzoek dat naar hen is verricht. De overheid blijkt echter onder het mom van opsporingsbelang nauwelijks aan deze plicht te voldoen. Daarmee loopt zij het risico het vertrouwen van burgers te verspelen.'
De gloednieuwe PvdA vice premier en financiënminister van Nederland, Wouter Bos, presteerde het om op kamervragen over het doorspelen van persoonlijke bankgegevens aan de Amerikaanse geheime diensten zonder enige wettelijke grond te antwoorden dat de Nederlandse banken hun klanten hiervan in de toekomst op de hoogte dienen te brengen!
De toestand in België is vermoedelijk niet veel beter.
Daar klinkt nu zelfs de roep van de prikklokbevrijders. Zij willen de illusie leveren dat de werknemers vrij kunnen zijn, vrij van controle met prikklokken die aankomst en vertrek op de werkplek registereren. Deze mogen naar het Kafka Museum van staatssecretaris Van Quickenborne verhuizen. Volgens Sovjet grondwet van Stalin uit 1936 was daar '? het principe van het socialisme gerealiseerd: van ieder naar zijn kunnen, aan ieder naar zijn arbeid'?. Vandaag willen de prikklokbevrijders precies hetzelfde: meer flexibiliteit, en meer prestatie van de werknemers die zich moeten overgeven aan een digitale zelfcontrole. Het heeft iets van thuiswerken en e-mamma’s. In wezen gaat het om het opheffen van de grenzen tussen de privésfeer, de arbeidssfeer en de publieke sfeer. Zo worden we allemaal permanent en publiek betastbaar, besnuffelbaar en rest ons op de veemarkt van het economische leven geen enkel privacy meer. Dit is een kenmerk van een totalitaire machtsstructuur.
Het leven van de anderen is vandaag het leven van onszelf. Ook wij worden 24 uur op 24 bespied, tot in onze meest intieme en geheime gedachten en verlangens. Intelligente digitale analyses van dataverkeer kunnen die intimiteiten ontsluieren. Het wil ons geen enkele ruimte meer laten voor veinzen, voor indirecte communicatie, voor een respectabel theaterspel tussen mensen onderling. Wie ervan uitgaat dat de staat voor haar onderdanen zorgt – zoals de Stasi de veiligheid van de staat waarborgen moest – wie gelooft in de maakbaarheidsidealen die veiligheid en voorspoed moeten garanderen, eindigt in de databank als een nummer met code: 'te volgen '? onschadelijk maken'.
Ons rest de dubbele kunst van het veinzen. Met wie ons dierbaar en nabij is, spelen we de schoonheid van het schaduwspel. Mekaar respecteren houdt in dat we ook de privacy in het denken en het verlangen van de ander erkennen. Intieme en persoonlijke menselijke relaties horen we vrij te houden van verwoorde of verbeelde machtsverhoudingen Dat kan alleen in de indirecte stijl van het mededogen. Daarbij helpt vergeven, vergeten en verzoenen. We kunnen niet anders dan ons aan elkaar overleveren, hand in hand, voet tegen voet, knie aan knie, borst tegen borst, de arm om elkaars schouder. Vermoedelijk is die gewaagde warmte de enige wijsheid die ons aan menselijkheid nog kan beklijven.
Maar wat dan met de staatsmacht, het overheidsapparaat, machtssystemen waarin niets nog als privé wordt gerespecteerd. Het is passend en recht '? voor ons zelfbeeld '? dat we ons verzetten en het verzet hiertegen van anderen steunen. Democratie vereist de ontmoeting en vereniging van burgers voor poltiieke discussie op het publieke forum. Alleen zo kan er voldoende druk opgebouwd worden om beslissingsorganen te beà?nvloeden. Maar het resultaat zal beperkt tot onbetekenend zijn. Zelfs wanneer de wet dergelijke informatie-uitwisseling of opslag van persoonlijke gegevens verbiedt, dan nog zullen we onder een doorgedreven Stasi regime moeten zien te overleven.
De Stasi-officieren van vandaag en morgen zullen geen traan laten wanneer ze bij het aanhoren van 'Die Sonate vom guten Menschen' beseffen dat het leven dat zij leiden als spion van de ander een leven zonder zin is, zonder passie, zonder uitzicht op menselijke warmte.
Etienne de la Bo?tie omschreef in de XVI de eeuw de 'ideologie' als een vorm van zelfbedrog in zijn '?Discours over de vrijwillige slavernij'?: 'En toch is er geen reden om de heerser te vrezen, want ook hij is maar een mens: vanwaar heeft hij al die ogen waarmee hij u bespiedt, tenzij jullie ze hem hebben geleend? Waar haalt hij al die handen om u te slaan vandaan, als hij ze niet bij u haalt? Al die voeten waarmee hij uw steden vertrappelt, van wie anders dan van u heeft hij die? Hoe komt het dat hij macht over u heeft, tenzij dankzij u?'
Misschien slaagt de nieuwe mens erin zich van die onheilspellende angst voor de andere te bevrijden, en dan valt dit wereldwijde opsporingssysteem van de VS in hun strijd tegen de as van de terreur ook in duigen. We kunnen niet anders dan het spel spelen, met overgave en flair. Met een bevrijdende lach overstijgen we onze angst en genieten we van het leven van en met de anderen.
6 april 2008 at 20:41
[...] ‘Das Leben der Anderen’ is Henckel von Donnersmarck schitterend geslaagd in het argumenteren tegen de privacy controle door de staat in het belang van [...]