Lieven De Cauter '? Giorgio Agamben en de leestips voor de premier.

Leestips voor de premier. De Standaard Letteren 25/5/207

Lieven De Cauter heeft een leeslijstje gemaakt voor de toekomstige premier van dit land.
Zijn tips zijn me uit het hart gegrepen. Giorgio Agamben, Homo Sacer: de soevereine macht en het naakte leven, heb ik destijds op zijn aanraden doorploegd.
Tal van stapstenen heb ik erin gevonden om doorheen het partijpolitieke moeras te kunnen waden.
Bij zijn lijstje wil ik nog een addendum voegen: Maria Vargas Llosa, Het feest van de bok, waarin deze de ziekelijke mechanismen van de macht analyseert aan de hand van de Dominicaanse dictator Trujillo, een must voor potentiële heersers waarvan je alleen maar kan hopen dat ze Machiavelli's Il Principe begrepen hebben.

Maar een antwoord op de vraag naar leestips voor een premier is niet makkelijk.
Wie is die premier en wat wil hij?
Op het tweede deel van de vraag is het antwoord makkelijk: de macht en niets dan de macht, zo helpe hem'?
Op het eerste deel kunnen we gokken. De kiescampagne is ontiegelijk mat omdat de coalitie zoals op Vlaams niveau een rooms-paarse evenwichtsoefening zal worden op de troon van de macht waar iedereen mekaar moet vasthouden om de happende blokkodillen te ontwijken. Sommige politici hebben zichzelf kwansuis in de aanbieding geplaatst, bereid het leed te dragen dat hen zal worden aangedaan.
Misschien zijn er premiers en politici die nadenken over de problemen van de samenleving, die verder reiken dan de ijzeren wet van het behoud van de macht waaraan ze zich onderwerpen. Misschien slagen sommigen er zelfs in te reflecteren over Roberto Michels' 'Ijzeren wet van de Oligarchie': alle organisatievormen, onafhankelijk van het democratische of autocratische gehalte in het begin, worden onvermijdelijk oligarchisch omdat de leiders het behoud van de eigen macht nastreven '? zelfs in familiale dynastieën – en daarbij steunen op de dankbaarheid van de geleide groep en de passiviteit van de massa.
Een vrijwillig afstand doen van de macht als die verrot aan je lijf en leden kleeft, is geen makkelijke optie. Het leidt tot dreigende kaken van krokodillen uit de eigen rangen die bij de eerste gelegenheid je politiek gelanceerde nakomelingen rauw willen verscheuren.
Rest natuurlijk nog de optie van gouverneur van een verre provincie of een exotische dan wel artistieke kolonie.

Lieven De Cauter, filosoof en schrijver:

Een absolute must is Homo sacer: de soevereine macht en het naakte leven, van Giorgio Agamben. Tegen de uitzonderingstoestand en tegen de biopolitiek.
Alarmerend en baanbrekend. Politieke theorie voor deze tijd.
Maar omdat de premier weinig tijd zal hebben, ook twee korte interventies, maar wel verplichte lectuur: het dit jaar door Jean Bricmont samengestelde Cahiers
de l'Herne over Chomsky. Het stuk over vrije meningsuiting is een glashelder pleidooi tegen alle beperkingen ervan. Het zal de eerste minister meteen doen besluiten dat het debat over de antiterrorismewet dringend heropend moet worden en er maatregelen nodig zijn tegen het viseren van activisten.
Ook aan te raden is de bundel Brussels – a manifesto. Towards the capital of Europe, een vurig pleidooi om van Brussel nu eens echt de Europese hoofdstad te maken. Het zal de premier doen inzien dat daar werk van gemaakt moet worden, los van alle krakeel
over België en de verdere staatshervorming.
Als er nog tijd is voor bedliteratuur: 'De oorlog van het einde van de wereld' van Mario Vargas Llosa, een werk van een onvoorstelbare epische adem en een waarschuwing avant la lettre tegen (christelijk) fundamentalisme en religieus fanatisme. En een goede hulp om in te zien dat cultuurvermenging van alle tijden is, is Amin Maaloufs Leo Africanus.
Tot slot Het zwarte boek van Orhan Pamuk, een ode aan de stad en aan Istanbul in het bijzonder. Elke zin ervan is grote literatuur.

http://www.janvanduppen.be/?p=84

Giorgio Agamben, Homo Sacer, De soevereine macht en het naakte leven. 1995 -Uitg. Boom 2002

16: Het verval van de moderne democratie en haar geleidelijke verschuiving in de richting van totalitaire staten in de postdemocratische spektakelmaatschappijen (Tocqueville) hebben mogelijk hun wortels in de aporie (het radeloze onvermogen om het probleem op te lossen), die het begin van de democratie markeert en haar tot een geheime medeplichtigheid met haar meest verbeten vijand dwingt.

46: De situatie in Joegoslavië en de processen die de traditionele staatsorganen in Oost Europa uiten doen vallen kunnen we niet opvatten als terugkeer van de natuurstaat met zijn strijd van allen tegen allen, die de vorming van nieuwe sociale contracten en nieuwe nationale, staatsgebonden gebiedsbepalingen zou aankondigen. We moeten die eerder zien als terugkeer van de uitzonderingstoestand als permanent ontwrichtende en verschuivende rechtspolitieke structuur. Het gaat dus niet om een terugval van het politieke bestel in achterhaalde vormen, maar om alarmerende gebeurtenissen die als bloedige bodes de nieuwe nomos van de aarde aankondigen, die als het principe waarop hij berust niet ter discussie wordt gesteld, zich over de gehele planeet zal uitreiden.

120: De ban is de oorspronkelijke rechtspolitieke situatie, substantieel voor zover de ban juist het naakte leven en de soevereine macht samenbindt. We moet resoluut afstand nemen van alle voorstellingen van de politieke oeract als een contract of en verdrag, dat de overgang van de natuurtoestand naar staat precies en voorgoed zou vastleggen. Het gaat daarentegen om ene veel complexere zone, waar nomos en phusis niet te onderscheden zijn en de binding van de staat, in de vorm van de ban, ook altijd al niet-staatsgebonden en pseudo-natuur is en de natuur altijd al als nomos en uitzonderingstoestand verschijnt. Die misinterpretatie van Hobbes mythologeem als verdrag in plaats van als ban heeft de democratie telkens tot machteloosheid veroordeeld als het er om ging het probleem van de soevereine macht aan te pakken, en heeft het haar tevens onmogelijk gemaakt om in de moderne tijd daadwerkelijk een niet staatsgebonden politiek te denken. ('?) Verbanning is namelijk geen straf, maar een toevluchthaven tegen straf. ('?) De ban is de aantrekkings- én afstotingskracht die de twee polen van de soevereine uitzondering verbindt: het naakte leven en de macht, de homo sacer en de soeverein. ('?) Deze structuur van de ban moeten we leren herkennen in de politieke relaties en de publieke ruimtes waarin wij nog leven. De banning van het heilige leven doordringt de stad dieper dan alles wat haar vertrouwd is en staat verder van af dan alles wat haar vreemd is. ('?) En als in de moderne tijd het leven steeds duidelijker het centrum van de staatspolitiek inneemt (biopolitiek Foucault) als in onze tijd in zekere maar hoogst realistische zin alle mensen virtueel als homines sacri verschijnen, is dat alleen mogelijk omdat de ban-relatie van begin af aan de eigenlijke structuur van de soevereine macht is.

125: Vandaag staat het leven bloot aan een ongekend geweld, dat juist veel profaner en alledaagser is. We leven in een tijd waarin feestdagen in een weekend tot meer slachtoffers op de Europese snelwegen leiden dan een militaire campagne. ('?) Dat men met het woord 'holocaust' aan de uitroeiing van de joden de aura van een offer heeft willen geven, getuigt vanuit dit gezichtspunt van een historiografisch onverantwoorde blindheid. Onder het nazisme is de jood de uitgekozen negatieve referent van de nieuwe biopolitieke soevereiniteit en als zondanig een flagrant geval van de homo sacer, in de betekenis van het leven dat gedood maar niet geofferd kan worden. ('?) Als het waar is dat de figuur die onze tijd voor ons opwerpt, de figuur is van een leven dat niet geofferd kan worden maar in nu ongekende mate blootstaat aan de dood, dan gaat het naakte leven van de homo sacer ons op bijzondere wijze aan. ('?)Als er vandaag de dag geen duidelijke figuur van de homo sacer meer bestaat, komt dit misschien doordat wij allen virtueel homines sacri zijn.

136: De grote metafoor van de Leviathan, waarvan het lichaam is samengesteld uit de lichamen van alle individuen, moet in dit licht gelezen worden. De lichamen van alle onderdanen die zonder meer gedood kunnen worden, vormen het nieuwe politieke lichaam van het westen.

139: Wanneer na de eerste wereldoorlog en de aardverschuivingen in de geopolitieke orde van Europa de weggedrongen afstand tussen geboorte en natie (ius soli '? ius sanguinis) aan het licht komt en de natiestaat in een langdurige crisis komt te verkeren, verschijnen het fascisme en het nazisme, twee biopolitieke bewegingen die van het natuurlijke leven het oord van de soevereine beslissing bij uitstek maken. (Blut und Boden) ('?p. 142) Als de vluchtelingen in de orde van de moderne natiestaat zo'n verontrustend element vormen, komt dit vooral omdat zij d directe band tussen mens en burger, tussen geboorte en nationaliteit verbreken en daarmee de oerfictie van de moderne soevereiniteit in een crisis brengen. De vluchteling, die de afstand tussen geboorte en natie aan het licht brengt, laat op het politieke toneel dat naakte leven verschijnen. Dat er de geheime vooronderstelling van is.

146: In de rol verwisseling tussen openbaar en privé leven, tussen het naakte leven en het politieke bestaan, ligt de wortel van de toenemende betekenis van het sadomasochisme in de moderne tijd. Ook de symmetrie tussen de homo sacer en de soeverein vinden we terug in de medeplichtigheid die de masochist met de sadist , het slachtoffer met de beul verbindt.

179: We moeten niet vergeten dat de eerste concentratiekampen in Duitsland niet het werk waren van het nazi bewind maar van de sociaal democratische regeringen die in 1923 niet alleen na afkondiging van de noodtoestand op basis van de Schutzhaft duizenden militanten communisten interneerden, maar ook in Cottbus-Sielow een Konzentrationslager fur Auslà?nder inrichtten, dat vooral Joodse vluchtelingen uit Oost Europa opnam en derhalve kan beschouwd worden als het eerste 20° eeuwse kamp voor joden, al betrof het hier duidelijk geen vernietigingskamp.

192: Het democratische-kapitalistisch project dat via ontwikkeling de arme klassen uit de wereld wil helpen, breng niet alleen in zichzelf opnieuw het volk der verstotelingen voort, maar transformeert ook alle volken uit de Derde Wereld in naakt leven. Alleen een politiek die rekening houdt met die fundamentele biopolitieke splijting van het westen zal die schommelingen kunnen stoppen en een einde kunnen maken aan de burgeroorlog die de volken en steden van de aarde verdeelt.

154. Euthanasie bij wilsonbekwamen impliceert dat de soevereine beslissing over het naakte leven verlegd wordt van strikt politieke sferen en motieven naar een dubbelzinniger terrein, waar arts en soeverein van rol lijken te wisselen!

171. In het biopolitieke kader dat de moderniteit karakteriseert, begeven de arts en de wetenschapper zich in dat niemandsland waarin vroeger alleen de soeverein kon binnengaan

193:
1. de oorspronkelijke politieke relatie is de ban ( de uitzonderingstoestand als zone waar buien en binnen, uitsluiting en insluiting zich niet onderscheiden)
2. het fundamentele werk van de soevereine macht is de productie van het naakte leven als oorspronkelijk politiek element en als drempel tussen natuur en cultuur, zoè en bios.
3. het kamp en niet de stad is tegenwoordig het biopolitieke paradigma van het westen.
('?) Iedere poging om de politieke ruimte van het westen opnieuw te doordenken moet vertrekken vanuit het heldere besef dat we niets meer weten van het klassieke onderscheid tussen zoè en bios, privé leven en politiek bestaan, tussen de mens als simpel levend wezen dat zijn plaats in het huis heeft en de mens als politiek subject met zijn plaats in de stad. ('?) Vanuit de kampen is er ge weg terug naar de klassieke politiek, stad en huis hebben er hun onderscheid verloren. ('?)We moeten het biopolitieke lichaam, het naakte leven, tot het oord maken waar een levensvorm zich vestigt die geheel en al in naakt leven is overgegaan, een bios dat enkel zijn zoè is. ('?) Maar eerst zal men moeten nagaan hoe, in het kader van die disciplines zoiets als een naakt leven gedacht kan worden, en hoe zij in de loop van hun geschiedenis tenslotte op een grens zijn gestuit, die ze alleen met het risico van een ongekende biopolitieke catastrofe kunnen overschrijden.

Geciteerd in juli 2004: Turnhout-Marseille met de fiets en een paar boekjes'?

juli 2004: Turnhout-Marseille met de fiets en een paar boekjes…