Naar aanleiding van de vernieuwing van Radio 1 ben ik de eerste week van september redelijk wezenloos op mijn honger gebleven, wegens dagelijks ochtendluisteraar en dus verweesd op zoek naar nieuws uit de wereld, de stad en het land.
Dat er vernieuwd wordt, dat er van alles moet veranderd, lijkt een idee-fixe waaruit steeds meer zelfbenoemde creatievelingen financieel een fors slaatje weten te slaan.
De managers, de directeuren en de raden van bestuur of commissarissen weten blijkbaar van geen hout meer pijlen te maken en laten maar wat graag de verfrissende vernieuwing over aan jonge mensen die zelfverklaard bruisen van creativiteit en vooral hun netwerk goed onderhouden om de daaraan gekoppelde onkostennota's te cashen.
Van verweesdheid kwam wrevel. Radio 1 lokt 'bug'-ontwijkend gedrag uit. De meeste medische '? en waarschijnlijk ook vergelijkbare andere – informaticaprogramma's vertonen nogal wat technische 'bugs' die je als intense gebruiker vaardig moet leren ontwijken. Zo ook met Radio 1 waar 'De Ochtend' in de onzalige eerste week het karakter had aangenomen van een verzameling 'bugs': door jingles opgejaagde woordenkramerij, domme vragen van kakelende of kirrende presentatrice Imbo.
Beck brengt wellicht meer rust in de tent…
En dat allemaal om een nieuw en jong publiek te kunnen boeien ?
De intellectuele en sociale emancipatie, toch bij uitstek een hoofdopdracht van de VRT die voornamelijk met gemeenschapsgeld van de belastingbetaler wordt onderhouden, blijkt verworden tot een schrijnende denivellering. De norm wordt getoetst aan mensen die nog steeds geloven dat het leven in deze wereld om hun eigenste zelf en hun onmiddellijke behoeftenbevrediging draait, dan wel zou moeten draaien. Nog steeds lopen er creatieve managers rond die zich graag verliezen in de cultuur van het vleien: het naar de mond praten van de grootste gemene deler van de potentiële luisteraars.
JA!, wij zeggen, wij spelen, wij zenden uit wat u denkt!
Populisme als hoogste cultuuruiting.

En dan kwam er vrede over mij, de vrede van koning Knut waarover John Maxwell Coetzee in zijn 'Dagboek van een slecht jaar' schrijft:

128. Over Engelse uitdrukkingen.
De nieuwe overeenstemmingsregel die opgeld doet, lijkt te zijn dat het getal van het werkwoord niet door het onderwerp wordt bepaald maar door het getal van het zelfstandig naamwoord dat er het dichtst aan voorafgaat. Misschien zijn we op weg naar een grammatica (een zich eigen gemaakte grammatica) waarin het begrip grammaticaal onderwerp niet aanwezig is.
('?)
Als ik naar mijn oudere tijdgenoten kijk, zie ik maar al te velen die verteerd worden door knorrigheid, maar al te velen die hun hulpeloze verbijstering over de gang van zaken het hoofdthema van hun laatste jaren laten worden. Zo zullen wij niet worden, beloven we, wij allemaal: wij zullen de les van de oude koning Knut in acht nemen, we zullen genadiglijk wijken voor het tij van de tijden. Maar heus, het valt niet altijd mee.

Misschien zie ik het fout, misschien merk ik het prachtige manoeuvre niet waarmee geprobeerd wordt om naast ‘Klara’ eindelijk ‘Nira’ op te zetten, een kwaliteitszender voor nieuws en achtergrondinformatie. Een ochtendlijke NieuwsRadio die niet alleen de naam van het Nederlandse Radio 1-programma 'De Ochtenden' heeft overgenomen, maar die ook de rest van die programmering wil volgen: stand.nl; Dingen die gebeuren; kritische indringende en boeiende interviews met gasten over binnen- en buitenlandse thema's.

Je mag als VRT natuurlijk niet té lang wachten om zo'n Nira op te zetten, want anders ben je je luisteraars kwijt aan wie wel veel aandacht besteedt aan nieuws, pers, binnen- en buitenland.
Hier ligt met de vernieuwde Radio 1 een gapend gat in de markt, nog steeds zonder putdeksel!
In De Standaard heeft Marcel Van Nieuwenborgh met zijn column 'Alles welbeschouwd' reeds een paar keer behoedzaam en bezorgd 'De ochtenden van Radio 1' gefileerd:

Epo bij de Radio:
Het jinglepakket dat ze in de studio hebben afgezet, is zo’n beetje het equivalent van flipperkastgeluiden. Ze moeten bij de luisteraar het gevoel van raakheid, trefzekerheid en triomf onderstrepen van alles wat op de zender ten gehore wordt gebracht. De Amerikaanse, met de Pulitzerprijs bekroonde columnist George Will was ad rem toen hij het had over een geà?nfantiliseerde samenleving. Ook bij Radio 1 wordt nu de paplepel als maatbeker gehanteerd. Een schepje voor de contentmanager, een hapje voor de aanbodmanager… Elsschot had die titels niet kunnen bedenken, maar op de VRT bestaan ze echt.

George Will noemt de dubieuze vernieuwingen in de media ‘niet meer dan een verfijndere presentatie van de domheid’. En de ethiek laat zich in deze verkleuterde samenleving volgens de Amerikaanse Newsweek-columnist terugbrengen tot een bejubelen van de eigen keuze. Dat is ook het geval van Radio 1. Binnenkamers blijft men wild enthousiast over de restyling. De voorbereidingen van de vernieuwing hebben langer geduurd dan de vorming van een regering in dit land zou kunnen duren. Ten slotte nam men zijn toevlucht tot wat met een lichtvoetige benaming werd aangeduid als ‘stijlfascisme’. Men zou er de nieuwe verfrissende, snedige stijl desnoods in rammen. Uit voorzorg werd op de zender iedereen boven de vijftig die er bovendien ook nog van verdacht werd te kunnen spellen, naar Klara verbannen. Op Radio 1 zou men voortaan ‘flirten met de actualiteit’, aanraken en uitdagen, proeven en smaken.

Het is gewoon crimineel dat een steengoede nieuwsdienst zoals die van de VRT zich in dat soort formats moet laten dwingen, waarin journalisten nauwelijks ademruimte krijgen om iets uit te leggen, laat staan te nuanceren. Ik geloof niet dat je op zo’n zender nog veel ongemakkelijke waarheden kunt laten horen, laat staan een redenering volledig weergeven.

Men moet niet te beroerd zijn om het roer nog om te gooien. Oudere lezers herinneren zich nog die ochtend in de krantenwinkel toen de kopers van een vertrouwd tv-weekblad zich een hoedje schrokken van de nieuwe, heldere, progressieve restyling die hun blad had ondergaan. Dat magazine heeft, onder protest van zijn klanten, de gedaanteverandering compleet ongedaan gemaakt. Met excuses. Maar misschien zijn de bazen van Radio 1 ondertussen wel Oost-Indisch doof geworden.

Golven bij de Radio:

Enkele maanden geleden was er trouwens een heuse ‘,woordentelling’ op Radio 1. Men vreesde dat er te veel blablabla en te weinig lalala op de zender was te horen. Ook de verkeersberichten werden meegerekend in die telling. Zodat er op een vrijdag als het regende, niet teveel andere dingen in de wereld moesten gebeuren waarover nog moest worden gepraat. Op Radio 1 is het woord vrees geworden. Volgens de marktmensen moet ook de radio van de openbare omroep mee swingen met de oorverdovende commerciële zenders voor wie het er op de eerste plaats op aankomt reclamespots te vangen. Daarom moet de leeftijd van de Radio-1-luisteraars drastisch omlaag want alleen jonge mensen blijken voor reclame ontvankelijk.

Er is blijkbaar bij de VRT niemand die ervan uitgaat dat er naast Donna, Klara, Radio 2 en Studio Brussel ook nog zoiets als een algemene informatieve zender moet kunnen bestaan, die nieuws over politiek, cultuur en wetenschap brengt, pop én jazz én klassiek én chanson én binnenlandse én buitenlandse zaken. En dat zulks de verdomde plicht is van de VRT en dat die helemaal niet elitair is.

Ooit verdedigde David Attenborough zijn dierenprogramma’s op de BBC tegen de aantijging dat ze elitaristisch zouden zijn.

Hij zei onder meer dit: ‘De ethos van de openbare omroep is de passie om zaken met anderen te delen. En dat is net het tegenovergestelde van elitarisme. Het probleem met de programma’s die door marktonderzoekers worden aanbevolen, is dat die alleen maar gemaakt worden voor het geld. Echt nieuwe programma’s hebben gewoon geen kans omdat altijd al aan de luisteraars en kijkers wordt gegeven wat voorheen succes had. De waarheid is dat elk onderwerp interessant kan worden gemaakt op voorwaarde dat er overtuiging en passie mee is gemoeid. En het grote publiek staat vaak verbaasd over zijn eigen eclectische smaak.‘

In zijn boek 'Waar zijn de intellectuelen?' analyseert de Engelse socioloog Frank Furedi deze thema's van 'verdomming', infantilisering en intellectuele devaluatie door de populistische modernisten bij de sociaal-democratie en aanverwante gelijkheidsideologen, die hun verheffingsverleden als ideologische veren van zich hebben afgeschud.

Frank Furedi wordt overigens op zaterdag 6 oktober 2007 om 14 uur op het Het Andere Boek in het Antwerpse Zuiderpershuis, Waalse Kaai 14, door Mia Doornaert gepolst naar zijn 'Angst, de opgelegde ziekte van de samenleving'.

Frank Furedi, Waar zijn de intellectuelen?

90. De verdomming.
Professionele tekstschrijvers gaan tewerk alsof hun publiek uit snel afgeleide kinderen bestaat, en het is dan ook niet verbazend dat het politieke debat vaak oppervlakkig, op de korte termijn gericht en arm aan ideeën is. Wij leven in de tijd van de micropolitiek, waarin, in elk geval in Groot-Brittannië, de politiek zich via de gedepolitiseerde taal van managers, technocraten en zakenlieden aan de man brengt. Politici beloven een no-nonsens aanpak en beweren dat hun beleid 'waar voor zijn geld' zal bieden. Beleid is niet langer goed, het moet zich bewijzen. Beleid komt zelden nog uit een visie op de wereld voort, maar moet 'resultaatgericht' zijn. Het taalgebruik van New Labour is volledig aan het jargon van het bedrijfsleven ontleend en zit vol met begrippen als 'transparantie' en 'rekenschap'.
169. Josie Appleton: ' Wanneer de nieuwe culturele elite het over het slechten van culturele barrières heeft, komt dit in de praktijk meer op de reductie van de culturele beleving tot een onmiddellijk, emotioneel contact. Reflectie en beoordeling worden als exclusief beschouwd, omdat ze het contact zouden belemmeren en mensen buiten zouden sluiten'.('?)
Een cultuur die mensen zichzelf wil laten vinden, kweekt een klimaat van geobsedeerdheid met en gerichtheid op het eigen zelf. Dit betekent een regressie naar een kinderlijke staat, waarin geen onderscheid wordt gemaakt tussen wat voor mij van belang is wat van algemeen belang is.

169. De infantilisering van mensen.
171. Ook van universitaire docenten wordt verwacht dat zij studenten niet als jonge mensen maar als kleine kinderen behandelen. Er wordt voortdurend druk op hen uitgeoefend om zo laag mogelijke eisen aan studenten te stellen. In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten wordt vaak niet meer van universitaire studenten verwacht dat ze inzicht in de regels van de grammatica hebben of een essay kunnen schrijven.
De instantie die de vakdocenten in de discipline compositie en communicatie vertegenwoordigt, meent dat ' als we onze studenten ervan kunnen overtuigen dat spelling, internpunctie en correct taalgebruik minder belangrijk zijn dan inhoud, we een voornaam obstakel voor de ontwikkeling van hun schrijfvermogen uit de weg zullen hebben geruimd.('?)
Dit is een vorm van onderwijs waarbij men er meer belang in stelt studenten het gevoel te geven dat ze iets hebben gepresteerd dan hen te onderrichten.

172. Het type bevestigend gedrag dat volgens opvoedkundigen voor kleine kinderen het beste is, is door de universiteit overgenomen. En hoe meer energie docenten aan de emotionele behoeften van hun studenten moeten besteden, des te minder zullen ze hen als potentiële intellectuelen serieus kunnen nemen – dat valt niet te vermijden.
Uit dit infantiliseringsproces komt een pessimistisch en antidemocratische mensbeeld naar voren. De doelgroep van het sociale integratiebeleid bestaat uit individuen die geen gelijkenis met het ideaalbeeld van het democratisch subject vertonen. In ideale voorstellingen van democratische participatie wordt uitgegaan van burgers die intelligent en verantwoordelijk genoeg zijn om zelfstandig te handelen en hun rechten te laten gelden. Ze kunnen kritiek uitoefenen en verdragen. Zijn volwassen, bezitten verantwoordelijkheidsgevoel en zijn bereid belang te stellen in zaken die niet alleen hen maar ook andere segmenten van een gemeenschap beà?nvloeden. De huidige culturele instanties en onderwijsinstellingen geven signalen af als zou van mensen niet mogen worden verwacht dat ze zich overeenkomstig democratische idealen gedragen. Zij verwachten daarentegen van hun publiek dat het emotioneel is, dat het alleen in zichzelf belang stelt, en dat het niet nieuwsgierig en niet volwassen is.