Alfred Birney, De tolk van Java – uitgeverij De Geus 2016

Precies omdat ikzelf patiënten heb begeleid – soms ook in hun laatste levensjaren en – maanden – die destijds betrokken waren bij de Nederlandse ‘politionele acties’ in Indonesië hoopte ik in ‘De tolk van Java’ een beter inzicht te krijgen in wat er daar en toen echt gebeurd is. Bij de meeste mensen die ik heb gekend, genoot zwijgen de voorkeur. Maar soms bij een naderende levenseinde werd het hen te bar en wensten ze er toch over te praten. Soms ook over wat zij zelf daar hadden meegemaakt, uitgevoerd en volgehouden verzwegen.

Toch ben ik behoorlijk teleurgesteld in ‘De tolk van Java’.

Meer nog, ik begrijp niet waarom dit boek een literaire prijs zoals de Libris Literatuur Prijs 2017 toebedeeld kreeg.

Het is een matig verhaal over mishandeling door een narcistische vader die gretig schippert tussen zijn Chinees-Indo en Hollandse herkomst: zijn Chinees-Indonesische moeder (Sie Shi) als bijvrouw van zijn rijke en gerespecteerde HollandsIndische vader.

De zoon probeert al schrijvend zijn relatie met gewelddadige vader te verwerken en daarbij zijn positie in het uit elkaar gevallen gezin opnieuw te bepalen.

Het tweede deel is een eindeloos lang, slap en vaak onnozel heldenverhaal door de vader zelf bij elkaar gesprokkeld om zijn grote gelijk te bewijzen als deelnemer aan ongeveer alle moord- en slachtpartijen op Oost-Java, inclusief snippers uit klapperbomen knallen, het doorschieten van een vrouw met haar kind voor de borst als schild van en Indonesische onafhankelijkheidsstrijder, handige gevechten met al dan niet vergiftigde gevechtsmessen.

‘De tolk van Java’ lijkt op een slecht stripverhaal of een van die schetterende Japanse of Indonesische oorlogsfilms maar onthult wel belangrijke details en lang verzwegen elementen van de gruwelen van de onafhankelijkheidsstrijd door de ogen van een would-be marinier-tolk.

‘Ik plantte mijn bajonet op mijn geweer voor eventuele man-tegen-mangevechten. Maar de mariniers hadden haast en gebruikten handgranaten en geweergranaten om de machinegeweerstellingen te vernietigen, zodat we over konden gaan tot sweeping van de hele kazerne. Nadat dat was gebeurd, liep ik langzaam terug naar de truck. Ik voelde me ineens moe en misselijk van al dat doden. Voorheen had ik voor elke dode een streepje gekrast op de kolf van mijn geweer, maar nu was ik de tel kwijtgeraakt. Misschien was ik de honderd al gepasseerd. Maar ik had geen wroeging, op die vrouw en dat kind na. Ik nam eenvoudigweg wraak voor alles wat die Indonesiërs mij en mijn lotgenoten hadden aangedaan. Dat het doden bij mij nog ernstiger vormen zou aannemen, kon ik toen niet bevroeden.’

Boeiend blijkt wel in ‘De tolk van Java’ de rol van de islamitische fundamentalisten in de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië. Ze zouden vijftien later nog grootse daden verrichten bij het uitroeien van de PKI en de Chinese bevolkingsgroepen.: The Act of Killing’ en The Look of Silence.

http://www.filmkrant.nl/_titelindex_L/11884

‘Die Hizbullahfanatiekelingen kwamen luid Merdeka-kreten schreeuwend naderbij. De meesten van hen hadden niet eens geweren, slechts slag- en steekwapens. We lieten ze steeds naderen tot ongeveer 100 à 150 yards en openden dan het vuur. Bij bosjes vielen die kerels dood ter aarde. Het was een slachting, zo erg dat we door onze munitie heen raakten en er over de hele linie talloze stapels lijken lagen van die fanatiekelingen, terwijl er van achter hen steeds weer anderen aan kwamen stormen. Ik was bezig met het verschieten van mijn laatste patronen toen het bevel klonk: ‘Gereedmaken voor bestorming met de bajonet!’

Ik plantte mijn bajonet op mijn geweer. Toen hoorden we kanonschoten. Onze pantserwagens waren teruggekeerd en schoten met hun boordwapens op die aanstormende waanzinnige fanatiekelingen. Van de andere kant kwam Compagnie f ons te hulp. Zij rekenden af met de laatste restanten van de Hizbullah. Overal klonken zuchten van verlichting. Het was verbijsterend hoe al die Hizbullahleden in ons vuur liepen. Niet één bleef in leven. Hun lijken lagen als zandzakken opgestapeld. Het was een verschrikkelijk gezicht.’

‘Ik heb veel vrienden onder de mariniers. Zij hebben mij veel verteld over het leven in Holland. Daar wordt niet getrapt op mensen met een bruine huid en op mensen die niet erkend zijn door hun ouders. Het leven daar in Holland is zo heel anders dan hier. Mama, ik begin te voelen dat ik niet langer hier thuishoor. Dit land, dit volk, al die oorlogen hier, ik voel me hier niet langer senang. Elke dag, elk uur, elke minuut moet ik hier vechten om in leven te kunnen blijven. Overal zijn vijanden.’

En dan vergeet ik nog de lamentabele kwaliteit van het e-book: geen paginavermelding en na lezing alles blanco op een ipad mini!