Michael Pollan, Een pleidooi voor echt eten. Manifest van een eter. Uitg. De Arbeiderspers. 2008

Al is het drama dat Michael Pollan probeert te bezweren met zijn manifest voor ' echt eten, niet teveel en vooral planten' in de VS tot gruwelijke proporties uitgedijd, ook Europa deelt in de klappen van de voedingsindustrie en haar medisch-nutritionele ingehuurde ideologen.

' De voedingsindustrie heeft theorieën nodig opdat ze specifieke, bewerkte voedingsmiddelen kan herprofileren; een nieuwe theorie betekent een nieuwe lijn van producten, wat de industrie de mogelijkheid biet om weer een nieuwe draai aan het westerse voedingspatroon te geven in plaats van een radicale verandering in haar bedrijfsmodel aan te brengen. ('?)
Ook voor de medische wereld houden wetenschappelijke theorieën over de voeding de zaken prettig draaiende. Nieuwe theorieën gewinnen nieuwe medicijnen tegen diabetes, hoge bloeddruk en cholesterol; nieuwe behandelingen en methodes om chronische ziekten beter te beheersen; en nieuwe diëten rond de door elke nieuwe theorie aangeprezen ene soort voedingsstof en afgekeurde andere. Er wordt veel lippendienst bewezen aan het belang van preventie, maar de bedrijfstak gezondheidszorg kan en wil, omdat het een bedrijfstak is, natuurlijk veel meer verdienen aan nieuwe medicijnen en methodes om chronische ziekten te behandelen dan aan een grootschalige verandering in de manier waarop mensen eten.' (124)

Michael Pollans pleidooi is een pijnlijke analyse van waar en waarom het is misgelopen zodat de Amerikaanse tanks en legervoertuigen hun formaat dienden aan te passen om de arme uitgedijde G.I's toch nog van een passende plaats te kunnen verzekeren voor het strijdend sneuvelen op diverse velden van eer.
Zijn ‘Manifest van een eter’ is de moeite waard, zijn prescripten om het nutritionisme '? de Amerikaanse en medisch-nutritionele '? voedingsideologie te vermijden zijn duidelijk en mits enige inspanning goed bruikbaar.
Na een goed begrijpelijke verklaring voor het wegsmelten van de lipidenhyptohese nijgt hij zich enigszins te verliezen in wat nieuw theoretisch geneuzel voor omega 3- en omega 6 vetzuren maar gelukkig herpakt hij zich naar het einde toe in een knappe reeks aanbevelingen.
Het worden barre tijden voor de zelfverklaarde experts onder de cardiologen, nutritionisten en aanverwante farmaceutische ridders op het vlak van de vetvermijders en vetverlagers.
Het wordt wachten op de eerste schadeclaims in de VS tegen de aanbevelingen van vetarm eten, tegen de pleitbezorgers van al dan niet verrijkte margarines, want dan heten de heren haas zoals het grote wetenschappers met pretentie en veel horigheid aan de farmaceutische en voedingsindustrieën betaamt. Een kritische academische analyse van hun eigen falende paradigma's zit er vermoedelijk weer niet in. Al kan een Amerikaanse rechtbank daar wellicht verandering in brengen.
Het boek van Malcolm Kendrick die de Cholesterolhype onderuit haalde, werd gepareerd door cardiologen, internisten, neurologen en wat al niet meer die spontaan of gesponsord hun bezwerende preken voor cholesterolverlagers als een mantra herhaalden in lezersbrieven, vrije tribunes en formidabele paginagrote waarschuwende advertenties, alles met het label van de Belgische Cardiologische Liga. In een moeite gevolgd door nog grotere advertenties van hetzelfde reclamebureau vanwege de producenten van dieetmargarines.
Michael Pollan merkt dit fenomeen ook fijntjes: ' Hoewel de bewijzen voor een verband tussen cholesterol in de voeding en cholesterol in het bloed altijd mager zijn geweest, is het geloof dat het eerste een bijdrage leverde aan het laatste altijd blijven bestaan, misschien wel omdat het intuà?tief zo logisch lijkt '? en misschien wel omdat het ook sterk is benadrukt door de margarinemakers. ' (48)

' Wetenschappelijke paradigma's zijn nooit makkelijk aan te vechten, zelfs niet als ze onder het gewicht van de bewijzen voor het tegendeel beginnen te bezwijken. Er zijn maar weinig wetenschappers die nog terugblikken om te weten waar zij en hun paradigma's mogelijk hebben gedwaald; ze zijn meer opgeleid om weer verder te gaan, om nog meer wetenschap te beoefenen teneinde ons arsenaal aan kennis verder te vergroten, op te lappen en te behouden wat er van de huidige consensus in stand kan worden gehouden totdat het volgende belangwekkende idee zich aandient. Reken er dus maar niet op dat er een wetenschappelijke Alexandr Solzjenitsin opduikt die het hele vetparadigma te kijk zet als en historische ramp.' (48)

En toch is er naar mijn mening in deze hoop glorend. Het immense lijden van de vetvermijdende vetzuchtigen is een ideaal thema voor de advocaten, patiëntenverenigingen, verzekeraars en ziekenfondsen waar de onbeheersbare kosten van de obesitasepidemie door cholesterolverlagende maatregelen en vetvermijdende diëten toch kunnen afgewenteld worden op anderen, in casu de voedingsindustrie en haar medisch-nutritionistische huurlingen.
Iets gelijkaardigs heeft zich enkele decennia geleden voorgedaan bij de Amerikaanse tabaksindustrie. Toen kregen Amerikaanse rechters ook de bewijzen boven gespit waaruit bleek dat de eigen studies reeds lang het verband hadden aangetoond tussen roken en allerlei gesels der verslaafden.
Wetenschappelijke argumenten tegen de cholesterolhypothese en ten nadele van veel zogenaamde voedingsmiddelenverbeteraars '? die later zelfs kankerverwekkend of hormonaal actief bleken te werken, tegen de vethypothese – vetarm voedsel is gezonder en vermijdt overgewicht '? worden vermoedelijk ook reeds jaren in de la gehouden bij gesponsord wetenschappelijk onderzoek van de farmaceutische en nutritionistische sectoren. Dat heb je natuurlijk met onderzoek dat betaald wordt door beursgenoteerde bedrijven die veel beloven en weinig geven en aldus de dwaas met graagte onnozel in vreugde laten leven. Zij zijn immers in hun denken de enige, echte eigenaar van de onderzoeksgegevens, ook als ze hun belangen bedreigen, en dus beter weggehouden worden van markt en media.
Amerikaanse rechtbanken oordeelden vroeger in de tabakskwestie dat de kankerbevestigende onderzoeksresultaten niet exclusief eigendom waren van de tabaksproducenten en dus dienden publiek gemaakt te worden.
Dit levert gegarandeerd stof voor passionele en compassionele filmscenario's en bestsellers voor de Amerikaanse en nadien de Europese markt.
'In de laatste decennia heeft de nadruk bij de Amerikaanse nationale voedingsadviezen steeds gelegen op het beperken van de vetconsumptie. In het publieke debat zijn de woorden ' vet eten' synoniem geworden aan overgewicht en hart- en vaatziekten, terwijl de woorden ' vetarm ' en' vetvrij' synoniem zijn geweest aan en gezond hart en gezonde bloedvaten ('?)
Het wordt nu in toenemende mate erkend dat de campagne voor vetarm eten op weinig wetenschappelijk bewijs gebaseerd is geweest en mogelijk onbedoelde gevolgen voor de gezondheid heeft gehad. ('?)Frank B. Hu et al. , Journal of the American College of Nutrition, Vol 20, I, 5-19 (2001)
Verbazingwekkend genoeg is er weinig rechtstreeks bewijs voor een verband tussen een hogere consumptie van eieren en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. (Eieren bevatten een hoog gehalte aan cholesterol). (44)

Michael Polllan pleit voor anders eten, anders omgaan met voedsel en met de mensen die ons voedsel maken. In feite pleit hij voor een andere manier van leven. Dat vraagt meer tijd, geld en energie voor het bijeenzoeken, bewerken en klaarmaken van ons voedsel, waar we dat niet langer individueel met een bakje vreten in de magnetron kunnen en moeten rooien. De socialiserende betekenis van omgaan met voedsel in gemeenschappelijke maaltijden is daarbij van onschatbare waarde. Tenslotte blijven we genetisch directe afstammelingen van jagers- verzamelaars die in de jongste steentijd succesvol landbouw en veeteelt leerden bedrijven.
En voorzeker, Michael Pollan laat zelfs zien waarom het veelbelovend extatisch succes van de moleculaire keuken met dure instrumenten voortijdig geaborteerd zal worden.
Tijd voor slowfood, lankmoedig leven en langer genieten van gezonde gezelligheid.

43. Het wegsmelten van de lipidenhypothese.
Het nutritionisme is goed voor de voedingsmiddelenhandel. Maar is het ook goed voor ons? ('?)
De belangrijkste van dit soort voedingscampagnes was de dertigjarige poging om de voedselvoorziening en onze eetgewoonten te hervormen in het licht van de lipidenhypothese '? het idee dat het vet in onze voeding verantwoordelijk is voor chronische ziekten. Op aandringen van de overheidscommissies, voedingsdeskundigen en gezondheidsfunctionarissen hebben we onze manier van eten en over voedsel denken ingrijpend veranderd, bij wat als het grootste experiment in de toegepaste voedingswetenschap uit de geschiedenis geldt. Dertig jaar later hebben we goede redenen om aan te nemen dat het feit dat het menu en de keuken aan de nutritionisten ebben toevertrouwd niet alleen een onnoemelijk aantal maaltijden om zeep heeft geholpen, maar hoogstwaarschijnlijk ook nog eens weinig meer voor onze gezondheid heeft gedaan dan haar verslechteren.
Dat is een krasse uitspraak, ik weet het. Hier zijn er nog een paar: wat de Sovjet-Unie was voor de ideologie van het marxisme, is de campagne voor vetarm eten voor de ideologie van het nutritionisme: zijn opperste beproeving en, zoals nu duidelijk begint te worden, zijn meest abjecte mislukking. Je kunt natuurlijk betogen, zoals sommige onverbeterlijke volhouders zullen doen, dat het probleem gelegen was in de onjuiste uitvoering, of je kunt accepteren dat de onderliggende beginselen van de ideologie het zaad van de uiteindelijke ramp al in zich droegen.
44. Frank B. Hu et al. , Journal of the American College of Nutrition, Vol 20, I, 5-19 (2001): In de laatste decennia heeft de nadruk bij onze nationale voedingsadviezen steeds gelegen op het beperken van de vetconsumptie. In het publieke debat zijn de woorden ' vet eten' synoniem geworden aan overgewicht en hart- en vaatziekten, terwijl de woorden ' vetarm ' en' vetvrij' synoniem zijn geweest aan en gezond hart en gezonde bloedvaten ('?)
Het wordt nu in toenemende mate erkend dat de campagne voor vetarm eten op weinig wetenschappelijk bewijs gebaseerd is geweest en mogelijk onbedoelde gevolgen voor de gezondheid heeft gehad. ('?)
Verbazingwekkend genoeg is er weinig rechtstreeks bewijs voor een verband tussen een hogere consumptie van eieren en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. (eieren bevatten een hoog gehalte aan cholesterol).
47. Wetenschappelijke paradigma's zijn nooit makkelijk aan te vechten, zelfs niet als ze onder het gewicht van de bewijzen voor het tegendeel beginnen te bezwijken. Er zijn maar weinig wetenschappers die nog terugblikken om te weten waar zij en hun paradigma's mogelijk hebben gedwaald; ze zijn meer opgeleid om weer verder te gaan, om nog meer wetenschap te beoefenen teneinde ons arsenaal aan kennis verder te vergroten, op te lappen en te behouden wat er van de huidige consensus in stand kan worden gehouden totdat het volgende belangwekkende idee zich aandient. Reken er dus maar niet op dat er een wetenschappelijke Alexandr Solzjenitsin opduikt die het hele vetparadigma te kijk zet als en historische ramp.

48. Hoewel de bewijzen voor een verband tussen cholesterol in de voeding en cholesterol in het bloed altijd mager zijn geweest, is het geloof dat het eerste een bijdrage leverde aan het laatste altijd blijven bestaan, misschien wel omdat het intuà?tief zo logisch lijkt '? en misschien wel omdat het om sterk is benadrukt door de margarinemakers.
76. Othorexia nervosa is een eetstoornis die door het DSM IV nog niet wordt erkend, maar sommige psychologen hebben onlangs gesteld dat het hoog tijd wordt. Ze zien steeds meer patiënten die ' aan een ongezonde obsessie voor gezond eten' lijden. ( Vet lijkt zelfs bij lage gehaltes, de rol van gifstof te hebben gekregen in onze fantasie'?en over eten, aldus Paul Rozin, psychologie Pennsylvaia University)
Dat is dus wat het gezag over ons voedingspatroon afstaan aan de wetenschap en het sciëntisme, ons heeft opgeleverd: angst en verwarring over de meest basale vragen over eten en gezondheid, en een gestaag afnemend vermogen om zonder schuldgevoel of neuroses te genieten van en van de grote geneugten van het leven.
Maar daar waar het nutriotionisme zijn wortels heeft in een wetenschappelijke benadering van eten, is het van wetenschappelijk belang te bedenken dat het geen wetenschap is maar een ideologie, en dat de voedingsmiddelenindustrie, de journalistiek en de overheid net zo verantwoordelijk zijn voor het feit dat het onze geesten en eetgewoonten heft weten te veroveren. Ze hebben alle drie geholpen om het signaal van het nutritionisme te versterken: de journalistiek door op de voorpagina's kritiekloos verslag te doen van de jongste eetstudies, de voedingsmiddelenindustrie door dubieuze voedselachtige producten op de markt te brengen op basis van twijfelachtige gezondheidsclaims, en de overheid door zich tot taak te stellen om officiële voedingsadviezen te geven die ten eerst op onvoldoende wetenschappelijke kennis gebaseerd waren en ten tweede onder politieke druk tot stand waren gekomen.

101. Het grote geld is altijd verdiend door het bewerken van voedsel, niet door het in zijn geheel te verkopen, en de investering va de industrie in een meer reductionistische benadering van voedsel is wel veilig. Feit is dat er iets in ons zit wat dol is op geraffineerde kolhydraten, en dat iets is het menselijke brein.

105. Duizenden planten- en diervariëteiten zijn in de afgelopen eeuw uit de handel verdwenen aangezien de industriële landbouw zich heft geconcentreerd op een handjevol variëteiten met een hoge opbrengst ( en meestal gepatenteerd), met eigen schappen die hen geschikt maakten voor zaken als machinaal oogsten en bewerken. ('?)
Deze vereenvoudiging van het agrarische landschap leidt rechtstreeks tot de vereenvoudiging van het voedingspatroon, dat nu in aanzienlijke mate wordt gedomineerd door maà?s en sojabonen.
110. Als kinderen op gemaksvoedsel leven in plaats van op vers fruit en verse groente en meer frisdrank drinken dan melk, dan komen de oude deficiëntieziekten terug '? en nu zelfs bij kinderen die te dik zijn.
124. Het nutritionisme de baas worden '? Ontsnappen aan het westerse voedingspatroon.
De voedingsindustrie heeft theorieën nodig opdat ze specifieke, bewerkte voedingsmiddelen kan herprofileren; een nieuwe theorie betekent een nieuwe lijn van producten, wat de industrie de mogelijkheid biet om weer een nieuwe draai aan het westerse voedingspatroon te geven in plaats van een radicale verandering in haar bedrijfsmodel aan te brengen. ('?)
Ook voor de medische wereld houden wetenschappelijke theorieën over de voeding de zaken prettig draaiende. Nieuwe theorieën gewinnen nieuwe medicijnen tegen diabetes, hoge bloeddruk en cholesterol; nieuwe behandelingen en methodes om chronische ziekten beter te beheersen; en nieuwe diëten rond de door elke nieuwe theorie aangeprezen ene soort voedingsstof en afgekeurde andere. Er wordt veel lippendienst bewezen aan het belang van preventie, maar de bedrijfstak gezondheidszorg kan en wil, omdat het een bedrijfstak is, natuurlijk veel meer verdienen aan nieuwe medicijnen en methodes om chronische ziekten te behandelen dan aan een grootschalige verandering in de manier waarop mensen eten.
129. Eet echt voedsel.
1. Eet niets wat uw overgrootmoeder niet als voedsel zou herkennen. Eet niets wat niet rotten kan.
2. Mijd voedingsmiddelen die ingrediënten bevatten die a) onbekend, b) niet uit te spreken, c) meer dan vijf in getal zijn, of die d) fructoserijke maà?sstroop bevatten
3. Mijd voedingsproducten die goed voor de gezondheid beweren te zijn. ('?)
De Amerikaanse Hartstichting verleent momenteel ( tegen vergoeding) haar officiële goedkeuring aan producten als Lucky Charms, Cocoa Pufffs en TRix-ontbijtgranen, Yoo-ho lite-chocoladedrank en Healthy Choice's Premium Caramel Swirl Ice Cream Sandwich '? en dat op een moment waarop wetenschappers tot het inzicht beginnen te komen dat suiker in de voeding waarschijnlijk een belangrijkere rol bij het krijgen van hartaandoeningen speelt dan vet.
Deze onzinnige gezondheidsclaims en de voedingswetenschap hebben supermarkten gemaakt tot uiterst verraderlijke oorden voor het aanschaffen van echt voedsel, hetgeen schreeuwt om wee nadere regels:
4. Winkel in de periferie van de supermarkt en blijf weg uit het midden.
5. Blijf indien mogelijk weg uit de supermarkt.
6. Schudt de hand die u voedt.
Wendell Berry formuleerde het probleem van de monocltuur bewonderenswaardig kort en bondig in zijn essay ' The Pleasures of Eating': Maar naarmate de schaalgrootte toeneemt, neemt de diversiteit af; met het afnemen van de diversiteit neemt ook de gezondheid af; met het afnemen van de gezondheid neemt de afhankelijkheid van medicijnen en chemische stoffen noodzakelijkerwijs toe'.
7. Eet vooral planten, met name bladeren.
Thomas Jefferson kan wel eens het juiste idee hebben gehad met zijn aanbeveling om vlees meer als smaakprincipe dan als een hoofdgerecht te zien en het als een ' kruiderij voor de groenten' te behandelen.
8. U bent ook wat wat u eet eet. Het voedingspatroon van de dieren die we eten is van invloed op de voedingswaarde, en de mate van gezondheid, van dat voedsel zelf, o het nu gaat om vlees, melk of eieren.
9. Als u ruimte hebt, koop dan een dipvrieskist.
10. Eet als een omnivoor.
11. Eet goed gekweekt voedsel dat afkomstig is van gezonde bodems.
12. Eet wild voedsel wanneer dat kan.
13. Wees het soort mens dat supplementen slikt.
14. Eet meer zoals de Fransen, de Italianen, de Japanners, de Indiërs of de Grieken.
15. Sta sceptische tegenover niet traditioneel voedsel.
Zoals een aan het National Center for Toxicological Research van de FDA verbonden wetenschapper schreef: ' Het vertrouwen dat sojaproducten veilig zijn is duidelijk meer op geloof dan op harde gegevens gebaseerd. Tot deze gegevens beschikbaar komen, eet ik liever soja die op de traditionele Aziatische manier is bereid dan volgens de nieuwe receptuur die is ontwikkeld door bedrijven als Archer Daniels Midland.
16. Ga niet op zoek naar de magische kogel in het traditionele dieet.
17. Drink een glas wijn bij het eten.
18. Betaal meer, eet minder.
19. Eet maaltijden.
20. Eet altijd aan tafel.
21. Haal uw brandstof niet waar uw auto dat ook doet.
22. Probeer niet in uw eentje te eten.
23. Luister naar uw buik.
24. Eet langzaam.
25. Kook, en neem, als dat mogelijk is, een tuin.