Orhan Pamuk bij de ontvangst van de Vredesprijs op de Frankfürter Buchmesse – uit De Standaard 25/10/2005:
"Ik groeide op in een huis waar iedereen de grote romans las. Mijn vader had een omvangrijke bibliotheek en toen ik klein was, had hij het vaak over grote schrijvers Mann, Kafka, Dostojevski, Tolstoj zoals andere vaders spraken over beroemde generaals en heiligen. Van jongs af aan waren al deze grote schrijvers voor mij verbonden met de gedachte aan Europa. Dat komt niet alleen doordat ik stam uit een familie in Istanboel die vurig geloofde in verwestersing en die zichzelf en haar land in haar onschuld daardoor graag als veel westerser beschouwde dan zij eigenlijk waren. Het kwam ook doordat de roman een van de grootste artistieke verworvenheden uit Europa is. Ik kan me geen Europa indenken zonder romans. Dan spreek ik over de roman als manier van denken, doorgronden en verbeelden, en ook als manier om zich in iemand anders te verplaatsen. In andere delen van de wereld maken kinderen en jonge mensen voor het eerst diepgaand met Europa kennis als ze zich voor het eerst aan romans wagen: een van hen was ik. Met een boek in de hand stapte ik Europa binnen, betrad ik een nieuw continent, een nieuwe cultuur, een nieuwe beschaving en leerde me in de loop van mijn romanverkenningen uit te drukken met een nieuw verlangen en een nieuwe inspiratie, waardoor ik geloofde dat ik deel uitmaakte van Europa. Ik herinner me dat gevoel nog goed.

En laten we niet vergeten dat ook de grote Russische roman, en de Latijns-Amerikaanse, uit de Europese cultuur stammen. Daarom toont alleen al het lezen van een roman aan dat de grenzen, de geschiedenis en de nationale verschillen van Europa doorlopend in beweging zijn. Het oude Europa zoals beschreven in de Franse, Russische en Duitse romans in de bibliotheek van mijn vader, is net als het naoorlogse Europa uit mijn eigen kindertijd en het Europa van vandaag iets wat altijd weer verandert, en dat geldt ook voor onze opvatting van de betekenis van Europa. Toch heb ik één beeld van Europa dat constant is, en daarover wil ik het hier hebben."

Laat ik allereerst zeggen dat Europa voor een Turk een heel gevoelige, delicate kwestie is. Wij kloppen bij u aan de deur en vragen of we binnen mogen komen, vol hoge verwachtingen en goede bedoelingen, maar ook vrij ongerust en bang om te worden afgewezen. Ik voel die dingen even scherp als andere Turken, en dat gevoel dat wij allemaal hebben, heeft veel weg van ‘stille schaamte’.

Terwijl Turkije bij Europa aanklopt, terwijl wij almaar wachten en Europa ons beloften doet en ons dan weer vergeet en de lat weer hoger legt en terwijl Europa zich verdiept in alle consequenties van het Turkse verzoek volwaardig lid te mogen worden, zien we in bepaalde delen van Europa een betreurenswaardige verharding van de anti-Turkse gevoelens, in elk geval onder bepaalde politici. Bij sommige verkiezingen heb ik de laatste tijd politici een politieke lijn tegen de Turken en Turkije zien kiezen die ik even gevaarlijk vond als de politieke stijl die bepaalde politici in mijn eigen land hanteren.

Het is één ding om kritiek te hebben op de gebreken van de Turkse staat in democratisch opzicht, of om de Turkse economie te kapittelen; maar het is iets heel anders om de gehele Turkse cultuur te kleineren, of de Duitsers van Turkse afkomst die het zeer moeilijk hebben en tot het armste deel van de bevolking behoren.

Wat de Turken in Turkije betreft: als zij horen hoe wreed ze worden beoordeeld, weten ze eens te meer dat ze ergens aankloppen en wachten tot ze binnen mogen, en voelen ze zich natuurlijk ongewenst. En het wrangste van al is dat het Europese gewapper met nationalistische anti-Turkse sentimenten in Turkije een ultranationalistische weerslag heeft gehad. Wie in de Europese Unie gelooft, moet inzien dat de echte keuze die wij moeten maken, gaat tussen vrede en nationalisme. We hebben vrede, of we hebben nationalisme.

Het vredesideaal is volgens mij de kern van de Europese Unie en ik denk dat de kans op vrede die Turkije Europa heeft geboden, uiteindelijk niet versmaad zal worden. We zijn op een punt beland waarop we moeten kiezen tussen de macht van de verbeelding van een schrijver en het soort nationalisme dat de verbranding van zijn boeken gedoogt.

De laatste paar jaar heb ik veel gesproken over Turkije en zijn verzoek om toetreding tot de EU, vaak met zuinige gezichten en argwanende vragen tot gevolg. Laat ik daar hier en nu op antwoorden. Het belangrijkste dat Turkije en het Turkse volk Europa te bieden hebben, is zonder enige twijfel vrede; het gaat om de veiligheid en kracht die zullen voortkomen uit de wens van een moslimland om zich aan te sluiten bij Europa, en om de bekrachtiging van deze vreedzame wens.

Als de ziel van Europa wordt gevormd door verlichting, gelijkheid en democratie, als de Europese Unie op vrede berust, dan heeft Turkije daar een plaats in. Een Europa dat zichzelf eng-christelijk definieert zal net als een Turkije dat zijn kracht alleen uit zijn godsdienst probeert te putten, een in zichzelf gekeerd geheel zijn, afgezonderd van de werkelijkheid en meer gebonden aan het verleden dan aan de toekomst.

Als kind uit een verwesterde seculiere familie in het Europese deel van Istanboel is het voor mij of voor mensen zoals ik helemaal niet moeilijk om in de Europese Unie te geloven. Vergeet niet dat mijn voetbalclub Fenerbahçe al sinds mijn kindertijd in de Europa Cup speelt. Er zijn miljoenen Turken zoals ik, die met hart en ziel in de Europese Unie geloven. Maar nog belangrijker is dat de meeste conservatieve en islamitische Turken van dit moment, en hun politieke vertegenwoordigers met hen, Turkije in de Europese Unie willen zien, willen meedenken en dromen over de toekomst van Europa, helpen om het op te bouwen.

Zo’n vriendschapsgebaar na eeuwen van oorlog en strijd mag niet licht worden opgevat, en het zou reusachtig te betreuren zijn als het zomaar werd afgewezen. Net zomin als ik me een Turkije zonder uitzicht op Europa kan voorstellen, kan ik geloven in een Europa zonder uitzicht op Turkije.

Ohran Pamuk

(De auteur is schrijver. Zijn recentste boek is ‘Sneeuw’.)