Blake Bailey, Philip Roth - Een imposant portret van de literaire grootmeester

Uitgeverij De Bezige Bij 2021

932. Roths eenendertig boeken, vijfenvijftig jaar intensiteit, leveren alles bij elkaar een oeuvre op dat, in de woorden van Jonathan Lethem, ‘zowel plaats biedt als ontstijgt aan genres zoals historische fictie, metafictie, memoires, de maximalisten (van mag het een onsje meer), de minimalisten (van schrijven is schrappen), het picareske en het tegenfeitelijke, en zo voort en zo verder – waarbij hij het type schrijver is die in zijn overvloed de helft van de hemel vol mogelijkheden aan het oog onttrekt van hen die na hem komen – en in zijn ambitieuze volgelingen een soort leger van contra-Roths kweekt’. 

933. : ‘Hij is gestuit op een opmerkelijk gebrek aan objectiviteit in de manier waarop mensen op Zuckerman reageren. Iedereen komt met een ander verhaal. [...] Wat hem interesseert is de verschrikkelijke dubbelzinnigheid van het “ik”, de manier waarop een schrijver zichzelf tot een mythe maakt en met name waaróm.’ Roth (de echte) dacht dat een kernbegrip uit deze passage een goede titel voor zijn biografie zou zijn – hij typte het voor me uit: ‘de verschrikkelijke dubbelzinnigheid van het “ik”, leven en werk van Philip Roth’. ‘Omdat het van toepassing is op de schrijver als bedenker,’ zo legde hij uit, ‘en evengoed op de personages wier bestaan hij bedenkt…

De veelgeprezen biograaf Blake Bailey werd door Philip Roth aangewezen om zijn levensverhaal te schrijven. Volledig onafhankelijk in zijn verdere aanpak kreeg Bailey toegang tot Roths persoonlijke archief en sprak hij diens vrienden, geliefden en collega’s. Ook met Roth zelf voerde hij zeldzaam openhartigegesprekken. Bailey beschrijft hoe Roth opgroeide in een Joods gezin uit de arbeidersklasse, hoe zijn literaire carrière bijna ontspoorde door zijn eerste, catastrofale huwelijk en hoe hij een pleitbezorger werd voor dissidente schrijvers uit het Oostblok. Ook onthult Bailey de waarheid over Roths tumultueuze liefdesleven, en dan met name zijn bijna twintig jaar durende relatie met actrice Claire Bloom. Door de jaren heen zou Roth met elk aspect en vele verschillende stijlen van de naoorlogse Amerikaanse literatuur in aanraking komen, van realisme tot farce, van metafictie tot de tragiek van De Amerikaanse Trilogie. Het resultaat van Blake Baileys jarenlange onderzoek naar Philip Roth is een uiterst leesbare, allesomvattende biografie van een van de grootste schrijvers van onze tijd.

Recensie: Blake Bailey – Philip Roth: De biografie

https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/blake-bailey-schreef-een-onthutsend-intieme-biografie-over-philip-roth~bec922b8/?

 

614.  ‘de sluwste vermomming er een is waarbij je een masker draagt met daarop de beeltenis van je eigen gezicht’.

724. “pr, die begrijpt dat politiek als masker en uitlaatklep kan dienen voor niet-politieke grieven en obsessies.” [...] pr begrijpt ook dat boekrecensies als masker en uitlaatklep kunnen dienen voor grieven en obsessies.’

21. Al vanaf de middeleeuwen stelden Poolse grootgrondbezitters joodse rentmeesters aan en lieten hen dus de pacht en de belastingen innen bij de boeren, die er in de kerk elke zondag aan werden herinnerd dat Jezus door de joden was vermoord. ‘Pool, jood, hond – hangen hier in onzalig verbond’ luidde de tekst die op bomen werd gespijkerd waaraan tijdens de opstand een Pool, een jood en een hond werden opgehangen. 

98. De vader verlangt voor zijn zoon de vervulling van zijn eigen ongerealiseerde en onbevredigde ambities. ‘Mijn zoon zou niet in een winkel moeten werken.’ [...] Hij zal zichzelf letterlijk dood werken om zijn zoon naar de universiteit te kunnen sturen. Voor de vader – en daar komt het tragische conflict tot uiting – is intellectueel welslagen echter synoniem geworden aan maatschappelijk succes: dat heeft hij in Amerika geleerd. [...] Maar onze intellectueel, die zich afzet tegen de maatstaven van de burgerlijke kapitalistische maatschappij, maalt niet om maatschappelijk succes; hij wil een groot romanschrijver worden of zich inzetten voor een ideaal, allebei geen zaken waar je echt rijk van wordt. Wat is het nut, vraagt de vader, van die opleiding van mijn zoon, van zijn intelligentie, zijn edelkeit [beschaving], als hij daarmee niet de kost kan verdienen? En wat is het nut, vraagt de zoon, van maatschappelijk succes als je daarvoor moet zwichten voor de normen van de cultuurbarbaar?

270. Boven Styrons bureau hing een spreuk van Flaubert die ook voor Roth

belangrijk zou worden: ‘Wees in je leven ordelijk en regelmatig als een burgerman, om in je werk onbeteugeld en oorspronkelijk te kunnen zijn.’

382. Nu hij Mudge niet meer had, merkte Roth dat hij in Saratoga maar één persoon uit New York werkelijk miste (afgezien van Sproul, maar die kwam af en toe op bezoek), en dat was Kleinschmidt. Zoals hij aan Bob Baker schreef: ‘Dat is volgens mij de reden dat psychoanalyse in de grote stad zo populair is geworden: het is de enige soort vriendschap die houdbaar is.’ 

448. Kundera was net als Roth beslist geen groepsmens en had zich op het Congres van de Schrijversvakbond van 1967 alleen onder druk van de gebeurtenissen solidair verklaard met de dissidenten, wat er mede toe leidde dat hij in 1970 uit de partij werd gezet; hij was daar al eerder uit gezet, kort na de coup van 1948 (en daarna in 1956 weer toegelaten), een episode die hij vereeuwigd heeft in zijn roman De grap. ‘Tijdens de Stalin-terreur leerde ik de waarde van humor kennen,’ zei Kundera, die verwante geesten meende te kunnen herkennen aan de manier waarop ze lachten; in De grap spot de held met een overdreven serieus partijlid door haar een ansichtkaart te sturen met de tekst ‘Optimisme is opium voor het volk! Een gezonde atmosfeer stinkt naar domheid. Lang leve Trotski!’ En in een van zijn verhalen in Lachwekkende liefdes, ‘Edward en God’ – de favoriet van Roth – wordt de broer van het titelpersonage van de universiteit gestuurd omdat hij lacht om een medestudent die rouwt om de dood van Stalin. De grap en Lachwekkende liefdes waren natuurlijk populair tijdens de Praagse Lente, maar verdwenen na de Sovjetinval uit de boekhandels en bibliotheken toen Kundera werd ontslagen als docent aan het Praagse Filminstituut.

452. De eerste twee boeken in de serie, Cavia’s op proef van Vaculík en Lachwekkende liefdes van Kundera, waren de volgende zomer klaar voor publicatie en Roth schreef zelf een inleiding voor het boek van Kundera, waarin hij uitlegde waarom zijn verhalen over ‘de privéwereld van erotische mogelijkheden’ hem een vijand maakten van het regime: ‘“Socialistisch realisme” is tenslotte het goedgekeurde artistieke genre in zijn land, en zoals een Praagse recensent tegen me zei toen ik om een definitie daarvan vroeg: “Socialistisch realisme is schrijven ter meerdere eer en glorie van de overheid en de partij en wel op zo’n manier dat zelfs zíj het kunnen volgen.”’ Er zouden nog drie boeken van Kundera in de serie verschijnen, waarna hij in de Engelstalige wereld een grote naam werd.

454. De verteller van This Way for the Gas, ‘Borowski’, probeert uit te leggen hoe het hem is gelukt de vernietigingskampen te overleven: ‘Vertel dan dat je plekken in het ziekenhuis hebt gekocht, makkelijke baantjes, dat je de “muzelmannen”’ – gevangenen die hun levensmoed waren verloren – ‘in de oven hebt geschoven, dat je vrouwen hebt omgekocht, mannen, wat je in de barakken deed, dat je de transporten hebt uitgeladen, in het zigeunerkamp [...] schrijf dat jij, jij degene was die dat deed. Dat een deel van de verdrietige roem van Auschwitz ook aan jou is te danken.’ Borowski’s boek, dat tot dan toe vrijwel vergeten was, zou beter verkopen dan alle andere titels in de reeks, behalve het werk van Kundera.