Mattias Desmet, De psychologie van totalitarisme. 

Uitg. Pelckmans 2022

118. De rationalistische benadering van het leven leidde zo tot een onvermogen om angst en onzekerheid op een vruchtbare manier te hanteren – narcisme en regeldrang intensifieerden het probleem waarvoor ze een oplossing leken te zijn. Uiteindelijk resulteert dat in een psychologisch uitgeputte bevolking die hunkert naar een absolute meester. Ze zoekt die meester, conform het dominante mens- en wereldbeeld, in de mechanistische ideologie, dat wil zeggen, de ideologie die het probleem veroorzaakt heeft. Die ideologie die ook met haar ontzagwekkende manipulaties van de materie de geesten verleidt en die met cijfers en statistieken de feiten aan haar kant lijkt te hebben. Het is die toestand van de bevolking – angstig, sociaal geatomiseerd en smachtend naar richting en autoriteit – die de perfecte voedingsbodem is voor het oprijzen van een specifieke sociale groep die zich doorheen de traditie van de verlichting steeds krachtiger manifesteerde en die de psychologisch-maatschappelijke basis is van de totalitaire staat: de massa.

142. Autoritarisme en onverdraagzaamheid zijn volgens Le Bon dan ook wezenskenmerken van massavorming. We zien ook dit kenmerk van massavorming meer en meer oprijzen in de controle maatschappij. Naargelang de corona crisis zich verder grond rolt, ligt het dominante discours zich steeds meer autoritair op aan de maatschappij en censureert en sanctioneert steeds radicaler alternatieve stemmen.

145. Maar toch is er ook een belangrijk verschil tussen massavorming en klassieke hypnose. Wij hypnose is enkel het bewustzijnsveld van de gehypnotiseerde vernauwd, degene die het hypnotiserende verhaal uitspreekt (de hypnotiseur) is wakker. Bij massavorming is gewoonlijk ook degene die het verhaal articuleert mentaal in de greep van het verhaal. Meer zelfs: het aandachtsveld van de menner is meestal nog meer vernauwd dan dat van de massa. De reden is duidelijk: degene die de massa leidt, gelooft meestal fanatiek in de ideologische basis van het verhaal dat de massa beheerst.

(…)

Wat de menners van de massa kenmerkt, is dus niet hun geldzucht of sadisme, maar wel een morbide ideologische gedrevenheid: de realiteit moet en zal worden aangepast aan de ideologische fictie.

234. Maar het is een kapitale fout om het fenomeen van totalitarisme enkel in totalitaire regimes te herkennen. Er is een continu aanwezige, totalitaire grondstroom die bestaat uit een fanatiek streven om vanuit technisch-wetenschappelijke kennis het leven in verregaande mate te proberen sturen en controleren. De technocratische gedachte loopt altijd op twee benen. Aan de ene kant trekt ze aan door een positief beeld van een artificieel paradijs, waarmee ze voorhoudt dat de mens van alle tegenspoed en lijden kan worden verlost. Aan de andere kant dringt ze zich ook op vanuit angst, als een noodzaak om problemen op te lossen. Bij elk object van angst dat de laatste decennia opduikt in onze maatschappij – terrorisme, de klimaatproblematiek, het coronavirus – neemt dat proces een sprong voorwaarts. De dreiging van terrorisme maakt een surveillance apparaat noodzakelijk en onze privacy tot een onverantwoorde luxe; om de klimaatproblemen onder controle te krijgen, moeten we overschakelen op in laboratoria geprint vlees, elektrische auto’s, en een online samenleving; om ons te beschermen tegen het coronavirus moeten we onze natuurlijke immuniteit vervangen door met mRNA vaccins opgewekte artificiële immuniteit.

De vierde industriële revolutie, waarin de mens geacht wordt fysiek te zullen versmelten met technologie – het transhumanistisch ideaal – wordt hoe langer hoe meer als een onvermijdbare noodzaak gezien. De hele samenleving moet veranderen in een ‘internet of bodies’, waarbij het menselijk lichaam digitaal gemonitord, getract en getracet wordt door een technocratische overheid. Enkel op die manier zullen we de problemen van de toekomst de baas worden. Er is geen alternatief (There is no alternative). We niet meegaat in de technologische oplossing, is naïef, en onwetenschappelijk.

244. We zijn dit boek begonnen met de stellen dat de opkomst van het mechanistische mens- en wereldbeeld een revolutie betekende op het niveau van het kennen van de wereld. Binnen een religieus wereldbeeld werd kennis aan de mens gereveleerd door God. De bron van alle weten lag dus buiten de mens. Binnen het mechanistisch wereldbeeld werkt dit anders: de mens situeerde de bron van kennis in zichzelf. Hij kan door de feiten te observeren en er logisch over na te denken zelf tot kennis komen. Maar op het einde van de tocht besluit ook de wetenschap weer dat het weten buiten de mens ligt.

Het ultieme weten bevindt zich buiten de mens. Het sluimert in de dingen. En de mens ontvangt het door als een snaar mee te trillen op de frequentie van de dingen. En hoe meer de mens vooroordelen en overtuigingen opzij kan zetten, hoe zuiverder hij kan meetrillen met de dingen rondom hem en een nieuw weten kan ontvangen. Dat is een mogelijke interpretatie van de stelling van Renée Thom, dat grote wetenschappers niet zozeer over een enorme logische denkcapaciteit beschikken, maar wel over een buitengewoon vermogen om zich in te leven in de dingen die ze bestuderen.