Orhan Pamuk, De nachten van de pest.
Orhan Pamuk, De nachten van de pest.
Uitg. De Bezige Bij 2022
De nachten van de pest speelt zich af in 1901. De derde pestepidemie heeft het fictieve Osmaanse eiland Minger bereikt. Sultan Abdülhamit stuurt zijn geliefde gezondheidsinspecteur Bonkowski pasja om te helpen de epidemie te stoppen. Maar de moslims en christenen op het eiland reageren heel verschillend op de maatregelen om de ziekte in te dammen. Het duurt niet lang of de pasja wordt ontzield op straat gevonden. Is het een willekeurige moord, of is deze daad onderdeel van een groter complot?
De sultan vraagt zijn nichtje en haar echtgenoot, de jonge, veelbelovende dokter Nuri, naar het eiland te gaan om dit uit te zoeken. Terwijl de spanningen tussen de twee bevolkingsgroepen blijven toenemen, dringen Engeland en Frankrijk bij de sultan aan op een afgrendeling van het eiland om Europa voor de pest te behoeden. Nu staan de eilandbewoners er alleen voor.
In De nachten van de pest toont Orhan Pamuk niet alleen hoe de epidemie en quarantainemaatregelen de levens van de eilandbewoners verstoren, hij schrijft ookop onnavolgbare wijze over nationalisme, politiek en romantiek en over de eeuwige tegenstellingen tussen het Oosten en het Westen.
De nachten van de pest is vertaald door Hanneke van der Heijden met bijdragen van Margreet Dorleijn.
Dit is geen eenvoudig boek, Orhan Pamuk bespeelt met ingehouden pret alle mogelijke registers van de romankunst waardoor de lezer meegesleept wordt in een heen en weer, een processie van Echternach of Lenins Een stap voorwaarts ,,,
11. De romankunst stoelt op het vermogen om de verhalen die we zelf hebben meegemaakt te beschrijven als ware het die van anderen, en de verhalen van anderen als hadden wij die meegemaakt.
De auteur demonstreert hier 750 pagina’s lang zijn uitzonderlijke vakmanschap, zijn schrijfplezier en zijn ongebondenheid.
344. Dat er zoveel belang aan dit verhaal wordt gehecht heeft natuurlijk ook te maken met de fundamentele paradox waarin de Osmaanse bureaucratie gevangenzat. Een Osmaanse gouverneur diende het welzijn van de hele grootprovincie voor ogen te houden, dus als hij in dit soort situaties de bescherming van de moslims vooropstelde en hij zich met hen solidair verklaarde, dan werd het voor hem een stuk lastiger om allerlei noodzakelijke hervormingen door te voeren en het bestuur te moderniseren. Gaf een gouverneur juist in alle ernst prioriteit aan de moderne Europese hervormingen en methodes, dan zou de christelijke bourgeoisie, die als gevolg van vrijheid, gelijkheid en technische ontwikkelingen toch al snel groeide, veel meer van de nieuwe mogelijkheden weten te profiteren dan de moslims – hoe Europeser het land werd, hoe meer de moslims aan macht zouden inboeten.
Orhan Pamuk spaart daarnaast zijn kritiek niet op de EU onder de metafoor van de pestblokkade tegen het Eiland Minger onder Osmaanse heerschappij.
360. Het overheersende gevoel op het eiland was: vijftig jaar lang zijn er allerlei hervormingsmaatregelen afgekondigd om maar bij de Europeanen in het gevlij te komen, hebben we half onder druk van Europa en half omdat we het zelf ook wilden al die verbeteringen en hervormingen gehad om gelijkheid tussen christenen en moslims te bewerkstelligen, en als het eiland dan een moeilijke tijd doormaakt, piekeren die Europeanen er niet over om te hulp te schieten maar laten ze het aan zijn lot over.
234. Een belangrijke reden dat inwoners niet op de vlucht sloegen is gelegen in het feit dat ze niet geïnformeerd waren, dat ze zich die gruwelijke ramp, die ik in dit boek waarheidsgetrouw beschrijf, simpelweg niet konden voorstellen. En juist doordat zij zich er geen voorstelling van konden maken, heeft die ramp plaatsgevonden, heeft de geschiedenis een bepaalde loop genomen.
577. Marika vatte het gepraat over een nieuwe staat behoorlijk serieus op: ‘U moet dat toegangsverbod tot moskeeën en kerken beslist ongedaan maken!’ zei ze. ‘Dat werkt alleen maar tegen u en tegen de quarantainemaatregelen. Als het volk niet naar de moskee of de kerk kan, dan keert het zich van u af.’
‘En wie is dat “volk” dan wel? Wij zijn verantwoordelijk voor het leven van de hele bevolking, van iedereen.’
‘Zonder moskeeën en kerken, zonder godsdienst is er geen volk, Pasja.’
‘Het zijn niet de moskeeën of de kerken die ons hier tot een volk maken, maar het feit dat we op dit eiland zijn. Wij zijn het volk van dit eiland.’
‘Maar waarde Pasja, zelfs als de Grieks-orthodoxen op het eiland zoiets al geloven, dan is het nog maar de vraag of de moslims dat ook doen. De kerkklokken herinneren ons eraan dat Jezus Christus ons zal verlossen en dat wij moeten bidden, de klokken helpen ons ook om ons getroost te voelen, doordat we de aanwezigheid gewaarworden van andere mensen die ook wanhopig zijn, en die net als wij lijden en bang zijn. Op plekken zonder kerkklokken of oproepen tot het gebed groeit de dood.’
698. In de sloep van K?zkulesi naar de haven, vonden de ogen van Pakize sultane als vanzelf het gastenverblijf van het voormalige gouvernementsgebouw, nu departement van Algemene Zaken, en het raam waaraan zij zat wanneer ze haar brieven schreef. Het leek alsof ze van een afstandje naar zichzelf keek en ontdekte hoe smal en beperkt haar blikveld was geweest tijdens die honderdzesenzeventig dagen (ze had ze geteld) dat ze vandaar naar de wereld had gekeken.
Wat nog verbazingwekkender was, was dat ze nu pas, in de boot, ontdekte dat de steile rotswanden en de imposante Beyaz Da? meteen achter het gebouw, zich heel dicht bij haar tafel en haar raam bevonden. Natuurlijk werd je beïnvloed door een existentie zo overweldigend en zo dichtbij, ook als je die niet zag! De koningin zat zich net af te vragen op wat voor manier de ‘Witte Berg’ haar brieven kon hebben beïnvloed, toen ze die tot haar enthousiasme op de spiegelgladde zee gereflecteerd zag. Net als op de dag dat ze op het eiland aankwam, kon ze de rotsige zeebodem zien, de vlugge, stekelige visjes, de oude en verstrooide bruine krabben en het stervormige groene en blauwe wier.
Terug in haar gastenkamer lukte het Pakize sultane niet dat vertrouwde gevoel van weemoed van zich af te zetten.
742. Uit het boek van George Cunningham, Mingerian History: From Antiquity to the Present – dat er ook aan heeft bijgedragen dat ik historica ben geworden – hebben overheid en historici die zich met Minger bezighouden zestig jaar lang schaamteloos geroofd, een bronvermelding gaven ze meestal niet. Eerst werd deze mooie, evenwichtige en informatieve studie botweg gebruikt voor het creëren van een nationale identiteit (kleding, eten, stadsgezichten en landschappen, geschiedenis), toen kwam een volgende generatie, die zich vijftien jaar lang laatdunkend over het boek uitliet omdat het ‘orientalistisch’ zou zijn (in de negatieve betekenis waarin Edward Said die term gebruikte), een generatie die neerkeek op de auteur, hem ervan beschuldigde een agent te zijn voor het Engelse imperialisme en er allerlei behoorlijk exotische vooroordelen op na te houden, en dat terwijl monsieur Corc de Mingerse cultuur zulke grote diensten heeft bewezen. Als de spullen in zijn huis, dat vol stond met archeologische voorwerpen, beeldjes, stukken Mingersteen en fossielen, kruiken, landschapsschilderijen in olieverf, aquarellen, schelpen, landkaarten en boeken, tijdens de latere jaren van oorlog en chaos niet door een Engels pantserschip zouden zijn meegenomen, dan waren ze zoals zoveel van dat soort inboedels en verzamelingen op het eiland verspreid en verloren geraakt, en zouden vele Mingerse landschappen en voorwerpen verdwenen zijn in plaats van zorgvuldig bewaard te worden in het British Museum. In het prachtige huis waar monsieur Corc met zijn Mingerse vrouw woonde zit nu een filiaal van een internationale keten van kiprestaurants, de kleine botanische tuin met inheemse planten is een parkeerplaats geworden.
