Michel Houellebecq – Vernietigen. Vertaald door Martin de Haan. De Arbeiderspers, Amsterdam. 2022

188. ‘Over het algemeen  blijft het  aanzicht  van de wereld  stabiel, alles gaat gewoon zijn gangetje; maar soms,  heel zelden, vindt er een gebeurtenis plaats.  Hetzelfde, dacht  hij in algemenere en vagere termen,  geldt voor mensenlevens. Het menselijk leven bestaat uit  een opeenvolging van administratieve en technische moeilijkheden,  afgewisseld met medische problemen;  met  het klimmen  der jaren nemen de  medische  aspecten de overhand. Dan verandert  het  leven van aard en begint  het  op een hordenloop te lijken:  de toestand van je organen wordt steeds vaker aan steeds  meer soorten medische onderzoeken onderworpen. Die concluderen dat de situatie normaal is, of toch in elk geval  aanvaardbaar, totdat  een  ervan een ander oordeel velt.  Dan verandert het  leven voor de  tweede keer van aard en  wordt het  een meer  of minder lang en pijnlijk traject naar de dood.’

314. ‘De  echte reden  voor euthanasie  is dat we  oude  mensen  niet meer kunnen verdragen,  we willen niet eens weten dat  ze bestaan, daarom sluiten we  ze  op  in  gespecialiseerde plekken, buiten het zicht van de andere mensen. Bijna iedereen  vindt tegenwoordig dat de waarde  van een mens afneemt naarmate zijn  of haar leeftijd  toeneemt; dat  het leven  van een jongeman,  en meer nog van een kind, veel  waardevoller  is  dan dat van een  hoogbejaarde; ik neem aan  dat  u dat ook met me eens bent?’

‘Ja, absoluut.’

‘Goed. Maar dat is  dus een  totale ommekeer, een radicale antropologische  breuk met het  verleden. Het feit  dat het aandeel oude mensen op de totale bevolking steeds  verder  toeneemt is natuurlijk  best een  probleem…’ Hij zweeg  weer, dacht  nog  een minuut  of twee  na.

‘In alle  voorgaande beschavingen,’ zei hij  ten slotte, ‘werd de maatstaf voor de achting of  zelfs bewondering die je voor iemand  kon hebben, voor  de bepaling van zijn waarde,  gevormd door  de manier waarop hij zich in  de  loop van  zijn  leven  feitelijk  had  gedragen. Zelfs burgerlijke achtbaarheid werd  alleen  voorlopig, op basis van  vertrouwen toegekend: je moest die daarna verdienen  door middel van levenslange  rechtschapenheid. Door  meer ‘waarde toe te  kennen  aan het leven van een kind –  terwijl we nog helemaal niet weten wat het zal worden,  intelligent of dom,  een genie, een misdadiger of een heilige  – ontzeggen  we onze  werkelijke verrichtingen elke waarde.  Onze heldhaftige  of  edelmoedige daden, alles wat  we hebben weten  te bereiken, onze prestaties, onze creaties, niets daarvan heeft in  de ogen van de wereld  – en al heel snel ook  in onze  eigen ogen – nog enig belang. Daarmee  ontnemen we het leven  elke  motivatie en elke betekenis, en  dat is nu  precies wat men nihilisme noemt. Het verleden en het heden omlaaghalen ten  gunste van wat nog moet komen, de  werkelijkheid omlaaghalen voor een  virtualiteit  die in een vage  toekomst ligt, dat  zijn veel doorslaggevender symptomen  van het Europese  nihilisme dan alles waar  Nietzsche  op  heeft  gewezen – of  misschien zouden we het  nu het  westerse of  zelfs het  moderne nihilisme moeten  noemen, ik  ben er niet zo zeker van of het  op de  middellange termijn aan de Aziatische landen voorbij zal  gaan.  Toegegeven, Nietzsche kon dat verschijnsel  ook niet  hebben  opgemerkt,  omdat het pas ruim na zijn dood  is opgetreden. Dus  nee, ik ben inderdaad geen  christen;  ik ben zelfs geneigd  te denken dat  het met het christendom is begonnen, die  neiging om je  neer  te leggen bij de huidige wereld, hoe ondraaglijk die ook is, in afwachting van een verlosser en een hypothetische  toekomst. Hoop is volgens mij  de  erfzonde van het christendom.’

386. ‘Denk je echt dat migranten zich hierdoor zullen  laten afschrikken?’

‘Natúúrlijk.  Ik weet wat de mensen zeggen: “Ze zijn zo arm, ze  zijn bereid om  alle mogelijke risico’s te nemen” en zo. Dat klopt niet.  Ten eerste zijn ze niet zo heel arm, het zijn eerder  de halfrijke, opgeleide mensen, de middenklassen  in hun landen van  herkomst, die naar Europa proberen te emigreren. Daarnaast nemen  ze  niet alle mogelijke risico’s, ze nemen  gecalculeerde risico’s.  Ze hebben perfect  begrepen  hoe wij functioneren,  met ons schuldgevoel, het  residuele christendom en zo. Ze weten dat  ze  door een humanitair hulpschip kunnen worden opgepikt en dat er daarna  altijd  wel een  Europees  land zal zijn waar ze  aan wal mogen gaan. Natuurlijk nemen ze grote risico’s, veel  boten lijden schipbreuk, sommige zijn in erbarmelijke staat;  maar ze nemen niet álle mogelijke risico’s. En  nu  zullen  ze een  nieuw  element  in  hun calculatie moeten opnemen.’

‘Geweld  is effectief, is dat  wat je bedoelt?’

‘Ja, geweld is de  motor van de geschiedenis,  dat is niet nieuw,  er is  wat dat  betreft  niets veranderd sinds de tijd van Hegel. Alleen, in welk  opzicht effectief? We weten nog steeds niet wat die lui willen. Verwoesting omwille van de  verwoesting? Een  enorme crisis teweegbrengen? ‘

449. ‘In een glazen gang wachtten een stuk of tien  patiënten. Toen hij  tussen  hen plaatsnam,  na zich eerst bij de  verpleegkundige aan de  balie te hebben aangemeld,  keken  ze op  en wierpen hem een korte blik  toe, waarna ze  hun  hoofd weer afwendden. Niemand zei iets of  las; hun eenzaamheid  was totaal.  Van tijd tot  tijd keken ze elkaar  aan ‘met pijn en zonder  hoop’, zoals Pascal zegt, waarna ze weer in zichzelf verzonken. Ongetwijfeld was dat ‘het beeld van het menselijk lot’, zoals Pascal ook zei, en dan  was dit nog de best mogelijke  situatie, die van  een oude, beschaafde samenleving; er waren tal  van plaatsen op de  wereld waar mensen de  lange dagen  in de wachtkamer van de dood zouden hebben gevuld met enthousiaste,  extatische bloedbaden;  er  waren tal van plaatsen op  de wereld waar het vertrek van een  medemens, een  collega, naar zijn executieplaats niet  met onverschilligheid, maar  met een uitbarsting van wilde vreugde  zou zijn  begroet.’ (…)

‘Philippe Lançon  was ernstig en zelfs blijvend getroffen, hij  zou zijn  medemensen altijd afstoten, in  zekere zin zou hij nooit meer medemensen hebben. Hijzelf  daarentegen  was dodelijk getroffen, en  had sinds  hij dat  wist het stadium waarin je nog op zoek kunt gaan naar medemensen  verlaten; hij  bevond zich te midden van  de veroordeelden, de  ongeneeslijken, in een gemeenschap die er  nooit een zou worden,  een zwijgende gemeenschap  van wezens die  om je heen gestaag  in het niets  oplosten, hij liep ‘in het dal van  de schaduw  des doods’,  volgens de bekende uitdrukking, die zich  voor  het eerst in volle kracht  aan  hem voordeed; hij  ontdekte een  vreemde,  residuale vorm van  leven, volledig eigensoortig, die draaide om volkomen  andere dingen  dan  waar de levenden zich  druk  om maken.’

468. ‘Sinds ongeveer een  eeuw waren  er andere mannen verschenen,  steeds meer; ze waren lollig en kruiperig, ze hadden niet eens de relatieve onschuld van de aap,  ze werden gedreven door  de helse missie  om alle  banden aan te  vreten  en te ondermijnen, alle noodzakelijke en  menselijke dingen te vernietigen. Ze hadden uiteindelijk helaas het  grote publiek bereikt, het publiek van de  volksklasse. Het gecultiveerde publiek was al heel lang gewonnen voor het principe van decadentie, onder invloed van  een lange  rij denkers, te slaapverwekkend  om  op te sommen,  maar dat deed er weinig toe, het grote publiek  was  het belangrijkst, want dat was  sinds The Beatles en misschien al sinds Elvis  Presley de norm  voor elke validatie,  een rol die de  gecultiveerde klasse, die  zowel op  het ethische als  op het esthetische vlak had gefaald en zich  op  het  intellectuele vlak ook nog eens ernstig had gecompromitteerd, niet meer in  staat was te vervullen. Gezien  het feit dat het grote publiek  zodoende  de status  van universeel valideringsorgaan had gekregen was de voorziene  ontwaarding ervan een zeer slechte zaak, dacht Paul, wat alleen maar kon  leiden tot  een gewelddadig  en  droevig  einde.’