uitgeverij DeGeus 2024

525. ‘We dragen onze dood in ons, schrijft Rilke.  Kinderen hebben  een kleine dood in zich en oude mensen een grotere dood. En iedereen heeft zijn  eigen dood. Tolstoj stierf  in  de schijnwerpers toen  hij zijn leven ontvluchtte. Het was  een dood die  perfect bij  hem paste, het  was bijna te  mooi om waar te zijn. Als je de dagboeken  van  Tolstoj leest (en ik  vind  dat je  dat zou moeten  doen), zijn  romans en novelles en zijn religieuze geschriften, lijkt hij  soms meer  op een plaats, een  plaats waar de  grootste  tegenstellingen elkaar ontmoeten, dan op een mens. Of ach, hij was meer mens dan de meesten. Achmatova had geen goed woord voor hem over – tegen Isaiah Berlin zei ze dat  de  moraal in Anna Karenina  de moraal van Tolstojs vrouw  en zijn tantes in Moskou was.  Waarom moest Anna Karenina  sterven?  Ze werd gestraft door dezelfde  samenleving waar  Tolstoj vanwege alle huichelarij afstand van had genomen. Tolstoj  loog, hij wist wel beter.  Maar hij  gaf  toe aan de  druk van de maatschappij. ‘Toen hij gelukkig getrouwd was, schreef hij Oorlog en vrede,  waarin hij hoog opgeeft van het  gezinsleven. Toen hij  Sofia  Andrejevna  was gaan  haten maar niet ‘van haar wilde  scheiden omdat  dat door de  maatschappij  werd  veroordeeld en  wellicht ook door de boeren, schreef  hij Anna Karenina  en  strafte haar omdat ze Karenin verlaat. Toen hij oud werd en niet meer zo achter de  boerenmeisjes aan  zat, schreef hij De Kreutzersonate  en  verbood  seks volledig.’ Grotendeels klopt dit wel. Tolstoj was een levensgenieter  die verlangde  naar ascese,  een aristocraat die boer wilde zijn, een trots, hoogmoedig man die nederig wilde zijn,  een  schrijver die  midden in het leven wilde staan en niet  met  zijn neus in de boeken wilde  zitten, een  wellusteling  die  een familieman wilde  zijn en daarnaast  in celibaat wilde leven, een met mythen omgeven wereldberoemd man die kluizenaar wilde  zijn. Hij vocht  zijn  hele leven tegen de  krachten in zichzelf,  en hij  stierf zoals  hij leefde, met alle tegenstellingen  blootgelegd. Maar denk nu niet dat zijn  pogingen niet oprecht waren, want dat waren ze wel. ‘

549. ‘We hadden het over Rilke, en ik moest opeens denken aan iets wat in een  essay van Marina  Tsvetajeva, dat onder andere  over hem  ging, stond,  en wat dit boek in een notendop samenvat,  namelijk:

Hoeveel je  een wolf ook voedt, hij zal altijd zijn  blik gericht houden op het woud.

We zijn allen  wolven  uit  het dichte woud van de eeuwigheid.’